|
2. Korxona xarajatlari tahlili
Bozor iqtisodiyoti sharoitida xoʻjalik yurituvchi subyektlarning barqaror faoliyat yuritishi koʻp jihatdan ularning ijobiy moliyaviy natijalarga erishishiga bogʻliq. Moliyaviy natijalar – xoʻjalik yurituvchi subyektning maʼlum hisobot davrida tadbirkorlik faoliyati jarayonida oʻziga qarashli mablagʻning oshishi yoki kamayishidir.
Buxgalteriya hisobida bunday faoliyat natijasi hisobot davridagi barcha foydalar va zararlarni hisoblash yoʻli bilan aniqlanadi. Yuqoridagi taʼrifdan koʻrinib turibdiki, moliyaviy natijalarni aniqlash uchun maʼlum bir davrdagi olingan daromadlar bilan qilingan xarajatlarni taqqoslash, yaʼni olingan daromadlardan qilingan xarajatlarni ayirish lozim.
Moliyaviy natijalar ijobiy yoki salbiy boʻlishi mumkin. Ijobiy moliyaviy natijada olingan daromad qilingan xarajat summadan yuqori boʻladi va uni foyda sifatida tan olinadi.
Moliyaviy natijada qilingan xarajat olingan daromad summasidan ortib ketsa, u zarar hisoblanadi. Ammo moliyaviy natijaning qator koʻrsatkichlari mavjud, ularning barchasi moliyaviy natijalar toʻg’risidagi hisobotda oʻz aksini topadi va ushbu hisobot davridagi daromadlari va xarajatlari tog’risidagi oraliq va yakuniy ma’lumotlar bilan taminlaydi.
Daromad va xarajatlarni taqqoslash orqali quyidagi koʻrsatkichlari aniqlanadi. Ushbu moliyaviy natija koʻrsatkichlari muhim ahamiyatga ega va turli xil maqsadlar uchun qoʻllaniladi. Jumladan, ular hisobot davrida korxona faoliyatining samaradorligini baholashda va tahlil qilishda mustaqil oʻrinni egallaydi.
Moliyaviy natija koʻrsatkichlari
Ushbu moliyaviy natija ko'rsatkichlari muhim ahamiyatga ega va turli xil maqsadlar uchun qoʻllaniladi. Jumladan, ular hisobot davrida korxona faoliyatining samaradorligini baholashda va tahlil qilishda mustaqil oʻrinni egallaydi. Ayniqsa samaradorlik koʻrsatkichlarini aniqlashda foydalaniladigan soliq toʻlaguncha boʻlgan foyda, mahsulot sotishdan olingan foyda va korxonaning sof foyda koʻrsatkichlari muhim ahamiyatga ega. Korxonaning iqtisodiy koʻrsatkichlarini toʻg’ri aniqlash daromad va xarajatlarni toʻg’ri tasniflash bilan bevosita bog’liq.
Daromadlar va xarajatlar moliyaviy natijalarni xarakterlovchi foydani oʻlchashga daxldor bo'lgan elementlar hisoblanadi. Daromadlar va xarajatlarni, yaʼni foydani aniqlash va oʻlchash korxona o'z moliyaviy hisobotini tayyorlashda foydalaniladigan kapital konsepsiyasi hamda kapitalning saqlanishiga bogʻliq boʻladi. Daromadlar va xarajatlar elementlari quyidagicha aniqlanadi.
Daromadlar va xarajatlar elementlari
Korxona faoliyatining sof moliyaviy natijasini aniqlash uchun hisobot davrida qilingan barcha sarf va xarajatlar toʻgʻri taqsimlanishi lozim. Barcha xarajatlar, ishlab chiqarilgan va sotilgan mahsulotlar tannarxiga kiritiladigan xarajatlarga va tannarxga kiritilmaydigan, ammo davr xarajatlariga kiritiladigan xarajatlarga boʻlinishi zarur. Davr xarajatlari, soliq toʻlaguncha boʻlgan foydani hisoblashda inobatga olinadi. Bundan tashqari moliyaviy natijalar toʻgʻrisidagi hisobotda moliyaviy faoliyat va favqulodda holat boʻyicha xarajatlar ham alohida koʻrsatiladi Moliyaviy natijalar toʻgʻrisidagi hisobotda daromadlar olish bilan bogʻliq xarajatlarni quyidagi guruhlar boʻyicha koʻrsatish mumkin:
Xarajat guruhlari
Molyaviy natijalar toʻgʻrisidagi hisobotning mazmuni shundan iboratki, unda korxona xoʻjalik faoliyatining yakuniy va oraliq moliyaviy natijalarini ularning alohida daromad (foyda) xarajat (zarar) koʻrsatkichlarini taqqoslash va qoʻshish orqali aniqlanadi.
Davr xarajatlari deyilganda — bevosita ishlab chidarish jarayoni bilan bogʻliq boʻlmagan xarajatlar va sarflar tushuniladi. Davr xarajatlari tarkibiga mahsulot ishlab chiqarish tannarxiga kiritilmaydigan xujalik sarflari kiritiladi. Ularni yuzaga chitsish shakli va oʻrniga karab quyidagilarga ajratish mumkin:
- sotish xarajatlari
- maʼmuriy xarajatlar
-boshqa umumxujalik xarajatlari.
Sotish xarajatlari — mahsulot (ish bajarish, xizmat kursatish) tannarxiga kiritiladigan xarajatlar, mahsulot (bajarilgan ish, koʻrsatilgan xizmatlar) ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarning shakllanish tartibi tugʻrisidagi Nizomga muvofiq yagona tartiblashni va toʻgʻridan-toʻgʻri korxona faoliyat natijaviyligi bogʻlanishi tartiblangan. Sotish xarajatlari mahsulotlarni xaridor va buyurtmachilarga ortib joʻnatish va sotish bilan bogʻliq boʻlgan xarajatlarni o’z ichiga oladi.
Sotish xarajatlarini ish haqi xarajatlari, ish haqidan ajratmalar, material xarajatlari, asosiy vositalar va nomaterial aktivlar amortizatsiyasi, reklama xarajatlari, ish va xizmatlar, boshqa xarajat moddalari bo’yicha tarkiblash va taxlil etish mumkin. Sotish xarajatlarining qoplanishi korxonaning dastlab hisob foydasidan amalga oshiriladi. Maʼmuriy xarajatlar qatoriga korxona boshqaruvi bilan bogʻliq boʻlgan xarajatlar kiritiladi va ularning korxona sarflari tarkibidagi salmogʻi sezilarli ulushni tashkil etadi. Bu bevosita rahbarlar va boshqaruv apparatining xizmati xarajatlaridir. Boshqa umumxujalik xarajatlari qatoriga yuqoridagi tarkibga kiritilmagan xarajatlar ishlab chiqarishni takomillashtirish, uzaytirish va yangi mahsulotlarni ishlab chiqarishni yoʻlga qoʻyish bilan bogʻliq boʻlgan xarajatlar kiritiladi.
3. Quyida keltirilgan jadvallni usul(nisbiy farqlar, mutloq farqlar, zanjrili o’rin almashtirish, indeks, integral usullari )da ishlang hamda tahlil qiling, mahsulot hajmiga ta`sirini tahlil qiling va xulosa bering
Do'stlaringiz bilan baham: |
