Бугун Ўзбекистон Республикаси-иқтисодиёти бозор иқтисодиётига асосланган, тўхтовсиз ривожланаётган давлат

9.8. қуюлувчи юклар


Қуюлувчи юклар тавсифи. Махсус вагон, цистерна ва бункерли очиқ вагонларда ташиладиган суюқ юклар -қуюлувчиларга киради. Қуюлувчи юклар асосий (90 %) қисмини нефть, конденцат ва нефть маҳсулотлари (бензин, керосин, дизел ёнилғи, мазут, мой нефтибитуми ва бошқалар) ташкил этади. Шу билан бирга кимё маҳсулотлари (кислота, бўёқлар, лак, ёқилган газ ва бошқлар) ва озиқ-овқат маҳсулотлари (мой спирт, ўсимлик ёғи, саломас ва бошқалар) ҳам киради.
Нефт маҳсулотлари тиниқ (светлўй) (бензин, бензол, керосин, лигроин, мотор ва дизел ёқилғисининг енгил турлари, табиий газ конденцат) қора (мазут, нефтбитуми, мотор ёқилғининг оғир турлари, хом нефт) нефтни қайта ишлаш орқали олинадиган суюқ мойловчи мойларга бўлинади.
Қуюлувчи юкларни ташиш ва сақлашнинг асосий хусусиятларига қуйидагилар киради: иссиқ ҳароратда қотиши ва қуюқлашиши, тез ёнувчанлиги, метални занглатиши инсон организмига зарар етказиш қабилар.
Шу ва шунга ўхшаш ўзига хос хусусиятига эга бўлган қуюлувчи юклар (41 бўлим). Қоидаларда кўрсатилган юк ташиш махсус қоидаларда кўрсатилган талабларга риоя қилган ҳолда ташилади.
Қуюлувчи юклар -хавфли ва умумий талабларга амал қилган ҳолда ташилувчи хавфсиз юклар бўлинади. Бундай юклар ташилаётган вақтда умумий талабларга қатъий риоя қилишдан ташқари, махсус талабларга ҳам риоя қилиниши керак. Амалдаги ташиладиган вагон-цистерна ва бункерли очиқ вагонларда суюқ қуюлувчан юкларни ташиш қоидалари, жўнатиилаётган йўл ҳужжатларидаги юкнинг номи, хавфлилик даражаси ва қуйиш тўкиш, вагонларни тозалаш ва ҳаракатланувчи таркибнинг қайтиш ҳужжатларини расмийлаштириш юк жўнатувчи ва қабул қилувчига юклатади. Нефт маҳсулотлари зичлиги ва юмшоқлиги юк ташиш тартиби ва юкнинг оғирлиги кўпайиб кетиши таъсир этади. Қуюлувчи юклар юмшоқ, қуюқ ва суюқ қуюлувчиларга бўлинади. Даража кўтарилиши нефт маҳсулотларини зичлигини ва юмшоқлигини камайтиради. Зичлик ва юмшоқлик камайиши қуйиш ва тўкиш жараёнини тезлаштиради.
Нефт маҳсулотлари омборхонаси. Нефт маҳсулотларини қуюқ қилиш, сақлаш ва тарқатиш учун қурилмалар комплекси, яъни нефт саройидан фойдаланилади. Нефт саройи ҳудуди темир йўл мосламалари бор нефт маҳсчулотларини қуйиш ва тўкиш жойларига бўлинади; тўкиш-қуйиш эстакадалари; насос ускуналари, нефт маҳсулотларини жойлаштириш заҳира саройи, ёнғинни ўчирувчи резервуарлар учун кўпик ишлаб чиқарувчи кўпикли акуммулятор ва кўпик реактив бекатлари, нефт маҳсулотларини оператив ҳолда тарқатиш учун автоцистерна, контейнер, бочка ва битонлар; ёрдамчи техник бинолар (электростанция, қозонхона, сувнасос, устахона ва бошқалар); тўқилган нефт маҳсулотларини йиғувчи ва ёнғингарчилик сувларини тозалаш қурилмаси; бошқариш-хўжалик ишлари бинолари.
Нефт сақлаш омборлари ер устида, очиқ ертаги ва ер тагида; тузилишига қараб-цилиндрик (вертикал ва горизонтал) ва сфероидал кўринишида бўлади. Ер устидаги омборхоналарнинг таг қисми ер билан баробар ёки атрофдаги майдоннинг устки қисмидан юқорида жойлпшган бўлади.
Нефт сақлаш омборлари резервуарлари якка ёки гуруҳлар ҳолда, охирги резервуар деворидан ҳисоблаганда, гуруҳлар орасидаги масофа 50 м дан кам бўлмаган ҳолда жойлаштирилади. Орасидаги масофа 10 м дан кам бўлмаслиги зарур. Нефт маҳсулотлари резервуарлари 1,2 м дан кам бўлмаган ҳолда тупроқ билан ажратилади. Гуруҳ резервуарларини тўсувчи тупроқнинг ташқи чегарасида 3,5 м дан кам бўлмаган кенгликда ёғинни олдини олувчи йўлакча қилинади. Идишдаги нефт маҳсулотларини сақлаш омборлари, ёнмайдиган мосламалар билан бўлимларга ажратиб, ёнғинга чидамли ашёлардан қурилади. Омборларнинг умумий сиғими-тез ёнувчан нефт маҳсулотлари учун 1200 м³, ёқилғи учун-6000 м³дан ошмаслиги керак. Сиғими 75-500 литрли бочкадаги нефт маҳсулотлари омборларда жавонларда ёки тахмонларда сақланади.