“Budjet hisobi” kafedrasi

4.

 

Hudud ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotida g’azna ijrosini samarali tashkil 

etish 

Ma’lumki, insoniyat rivojlanishi tarixidagi har qanday mamlakat farovonligi 

bu  erda  amal  qilayotgan  davlat  qudratiga,  o’z  navbatida,  ixtiyoriy  davlatning 

kuch-qudrati  esa  uning  o’z  vazifalarini  nechog’li  darajada  to’laqonli  bajarishi 

bilan  belgilanadi.  Har  qanday  tuzumda  davlat  zimmasiga  yuklanadigan  o’ta 

murakkab vazifalar ijrosi esa avvalo ulkan xarajatlar oqimini shart qilib qo’yadi, 

bu  esa  o’z  navbatida  daromadlar  barqarorligini,  shuningdek,  ijtimoiy-siyosiy 

sharoitning  turli  omillari  tufayli  daromadlar  va  xarajatlar  tarkibida  yuzaga 

keladigan doimiy o’zgarishlar evaziga ularni avvalo iqtisodiy-moliyaviy richaglar 

orqali  bir-biriga  mutanosiblashni  taqozo  qiladi.  Iqtisodiy  tarix  sahifalarida 

daromad  manbalari  yoki  hajmining  to’satdan  ko’payishi  hodisasi  emas,  xarajat-

larning kutilmaganda yo’nalish va ko’lam nuqtai nazaridan o’sishi voqeasi aksar 

hollarda  kuzatilishi  inobatga  olinsa,  xarajatlardan  kelib  chiqib  daromadlarni 

rejalashtirish maqsadga muvofiq emas (bu ko’pincha soliq va yig’imlar miqdori 

yoki  stavkasini  oshirish  ko’rinishidagi  taktikani  talab  qiladi),  daromadlar 

o’zgarishiga qarab xarajatlar oqimini davriy rejalashtirib va boshqarib borish esa 

ishonchliroq, soddaroq aytganda, “daromadga qarab buromad” tamoyili makon va 

zamon omilidan nisbatan xoli tarzda ko’proq qo’l keladi. 

Hamma zamonlarda ham o’z davri uchun mushkul bo’lgan ijtimoiy-iqtisodiy 

muammolar echimi, shuningdek, avvalgi davlat moliyasi tizimining ayrim salbiy 

asoratlari, geosiyosiy vaziyat va boshqa muhim masalalar bizning mamlakatimiz 

taraqqiyotiga  o’z  ta’siri  mavjud  bo’lgan  hozirgi  paytda  Davlat  budjeti  pul 

mablag’larini samarali hamda o’zaro mutanosiblikda rejalashtirish va boshqarish 

borasida  oqilona  siyosat  bir  qator  omillarning,  jumladan,  jahon  iqtisodiy-

moliyaviy inqirozining salbiy ta’siri engil kechishini ta’minlamoqda.  

Davlat  budjetining  daromadlar  va  xarajatlar  pul  oqimini  rejalashtirishning 

asosiy  maqsadi  Davlat  budjeti  pul  mablag’larini  boshqarish  uchun  asoslangan 

hisob-kitoblar  ko’rinishida  poydevor  bo’lib  xizmat  qilish  bo’lsa,  o’z  navbatida 

Davlat  budjeti  pul  mablag’larini  boshqarishning  maqsadlari  quyidagilardan 

iborat: 

–  budjetlarning  daromadlar  va  xarajatlari  o’rtasidagi  vaqtinchalik  kassa 

uzilishlarini operativ bartaraf etish; 

–  budjetdan  mablag’  oluvchilarning  xarajatlar  to’lovini  o’z  vaqtida  amalga 

oshirish; 

---

147 

 

– hududiy (respublika) g’azna hisobvaraqlari (

HG’H (RG’H)

)dagi pul mab-

lag’laridan samarali foydalanish.