Budda sanʼati

Budda sanʼati

Budda sanʼati — qadimda va oʻrta

asrlarda buddizm tarqalgan

mamlakatlarda ushbu din taʼsirida va

uning gʻoyalarini targʻib qilish jarayonida

vujudga kelgan sanʼat. Budda sanʼati

dastlab Hindistonda paydo boʻlgan,

keyinchalik Shri Lanka (Seylon),

Indoneziya, Myanma (Birma), Tailand,

Yaponiya, Xitoy, Kamboja (Kampuchiya),

Koreya va boshqa mamlakatlarning

afsona va marosimlarida turlicha talqin

etilgan. Ilk buddizm davri B. yeda Budda

oʻrniga kad. hindlarning osmon jismlari

bilan boglik tasavvurlariga asoslangan

turli ramzlar (gʻildirak, sher, muqaddas

daraxt kabilar) tasvirlangan. Buddani

inson qiyofasida tasvirlash milod

boshlarida Gandhara va Matxuri

sanʼatidagina paydo boʻldi (yana q.

Gandhara sanʼati), keyinchalik koʻp

mamlakatlarda haykaltaroshlik va

rassomlik sanʼatida uning turli qiyofalari

yaratildi

. B. yeda asosiy shaxs Budda —

din asoschisi shahzoda Siddhartha

Gautama boʻlib, u sanʼat asarlarida

asosan uch holatda tasvirlanadi: tik

turgan Budda — voiz; chordona qurib

oʻtirgan Budda — fikrxayolga chumgan

mutafakkir; yotgan Budda — yorugʻ

dunyodan koʻz yumgan Budda.

Hindistonda Budda bilan bogʻliq

sanʼatning qad. yodgorliklari yuzaga

kelgan, ramzlar va obrazlar doirasi, budda

inshootlari — meʼmorlik, haykaltaroshlik,

rangtasvirning uziga xos uygunligini

yaratgan gor ibodatxonalari, Budda

hayotiga oid afsonaviy voqealar

sharafiga qurilgan va muqaddas

yodgorliklarni saqlagan stupalar; gʻor

ibodatxonalari va stupalarga uxshash

yodgorliklar (pagoda, dagoba, suburgan

va boshqalar) boshka mamlakatlarda

keng tarqalgan. Xitoy, Yaponiya,

Koreyada turli xil yogʻoch ibodatxonalar

tipi yaratildi, buddizm mazmunidagi

mahobatli rassomlik bilan birga dastgoh

rassomligi ham rivojlandi. Indoneziya,

Kamboja va boshqalarda Budda bilan

bogʻliq tosh ibodatxonalar va ibodatxona

ansambllari, Hindiston, Birma, Nepalda

monastir majmualari, Tibet, Moʻgʻuliston,

Buryatiya va boshqalarda lamaizm

monastir ansambllari yuzaga keldi.

Markaziy Osiyoda buddizm milod

boshlaridan keng tarqalgan. Oʻzbekiston,

Tojikiston, Turkmenistan, Qirgʻiziston

hududidan oʻrta asrga oid Budda sanʼati

yodgorliklari topilgan. Kushan podsholigi

hududida yashagan xalqlar turli dinlar

qatori buddizm diniga eʼtiqodda

boʻlganligi aniqlangan. Kushan

tangalarida buddizmga oid shaxslar

tasvirlangan. B. yeda mahobatli

qurilishlar (koʻpincha budda monastirlari

qurish) katta oʻrin tutgan, ular haykallar

va devoriy rasmlar bilan bezatmpgan.

Ayritomdan yer osti monastiri

(sangarama), Qoratepashm — gor

ibodatxona (vihara), shuningdek

Chingiztepa, Dalvarzintepadan qad. gʻor

monastirlar majmuasining qoldigʻi

topilgan. Topilmalar orasida ohaktoshga

oʻyib ishlangan, ganch va loydan

tayyorlangan haykallar, rangli devoriy

rasmlar va Budda sanʼati ga xos boshqa

sanʼat qoldiqlari bor. Jumladan,

Zurmalaminorasi Budda stupasining

qoddigʻi hisoblanib, u uch qavatli boʻlgan

deb taxmin qilinadi. Budda sanʼati

namunalari qayerdan topilganligidan qati

nazar shaklan va mazmunan oʻxshash

boʻlgan.

Bahodir Turgʻunov.

OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

 

Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada

Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-

2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.

 

 

Adabiyotlar

  So‘nggi tahrir 4 oylar avval IluvatarBot tomonidan amalga oshirildi  

Matndan CC BY-SA 3.0  litsenziyasi boʻyicha

foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan

boʻlsa).

Ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib,

Vikipediyaga yordam berishingiz

mumkin. 

Bu andozani aniqrogʻiga almashtirish kerak.

"

https://uz.wikipedia.org/w/inde

x.php?

title=Budda_sanʼati&oldid=205468

5

" dan olindi