Bosim
Bu maqola vikilashtirilishi kerak.
Iltimos, bu maqolani Vikipediya qoida va
yoʻllanmalariga muvofiq tartibga keltiring.
Bosim bu- yuzaga perpendikular taʼsir
qilayotgan kuchning shu yuzaga nisbatini
ifodalovchi fizik kattalik. Bosimning
rasman tan olingan birligi -Paskal. Unga
koʻra 1 m
2
ga 1N kuch taʼsir etsa, 1Pa
bosim xosil boʻladi: R=F/S yaʼni,
1Pa=1N/1M2. Lekin, amalda boshqa
bosim birliklari ham keng qoʻllaniladi.
Masalan, texnikada texnik atmosfera
bosimi, kilogram kuchning kvadrat
metrga berayotgan bosimiga teng bosim
qoʻllaniladi. kgk/m2 birligi keng
ishlatiladi, u balandligi 1 mm boʻlgan suv
ustunining 1 m2 yuzaga bergan bosimiga
teng. Shuning uchun, bu birlik 1mm suv
ustuni yoki 1mm N2O ustuni deb
yuritiladi. 1kgk/m2 = 1 mm H2O ust ≈ 10
Pa
Bosim — biror jismning boshqa jism
sirtiga tik yoʻnalishda taʼsir qiladigan
kuchlar intensivligini ifodalovchi fizik
kattalik. Pa yoki kgk/sm2 da oʻlchanadi.
Jism sirtiga tik taʼsir qiladigan kuchlar B.
kuchlari deb ataladi (mas, bino
poydevorining zaminga taʼsiri,
suyuklikning idish devoriga taʼsiri va h.k.).
Kuchlar sirt boʻylab tekis taqsimlangan
boʻlsa, u holda B. P=F/Sh bunda F — jism
sirtiga taʼsir qiladigan kuch, S — jism sirti.
B.ning bir necha turi mavjud.
Gidromexanik B.— suyuklikning biror
nuqtasidagi bosim. U gidrostatik (tinch
holatdagi suyuklikka oid) va gidrodinamik
(harakatdagi suyuqlikka oid) xillarga
boʻlinadi. Gidromexanik B.ning atmosfera
bosimidan ortishi ortiqcha B., atmosfera
bosimidan kichik B. vakuummetrik B. deb
ataladi. Dinamik B,— harakatdagi
suyuqlik zarrasining hajm birligidagi
kinetik energiyasini ifodalovchi
tushuncha. Bundan tashqari, havo
bosimi, bugʻ bosimi, parsial bosim (gazga
oid), yonilgʻi ichki yonuv dvigateli
silindrida yonganda hosil boʻladigan gaz
bosimi va boshqa xil B.lar boʻladi. Biror
idish, qozon hamda boshqalar ichidagi va
atrofdagi muhit B.lari birgalikda mutlaq
B. deyiladi. Bunday B. ata bilan
ifodalanadi. Fan va texnikada juda kichik
(qarang Vakuum texnikasi) va juda yuqori
B.lar bilan ish koʻriladi. Kichik B.lar
asosan tor bilan (qarang Vakuum),
atmosfera B.idan yuqori B.lar atmosfera
(atm), millimetr simob ustuni (mm sim.
ust.) yoki millimetr suv ustuni (mm suv
ust.) bilan oʻlchanadi. Meteorologiyada B.
birligi bar yoki mm sim. ust. bilan
ifodalanadi. MKS tizimida (qarang
Birliklar tizimi) B. birligi sifatida N/m2
(kvadrat metrga nyuton), SGS tizimida —
dina/sm2 (kvadrat santimetrga dina),
MKGSS tizimida — kgk/m2 (kvadrat
metrga kilogramm kuch) qabul qilingan.
B. barometr, datchik va manometr bilan
oʻlchanadi.
[1]
Katta qiymatlardagi bosimni ifodalash
uchun SI sistemasiga tegishli boʻlmagan
Bar birligi ham keng ishlatiladi. 1 bar =
105 Pa = 1.02 kgk/sm2=10200 mm H2O
ust. Texnikada eng keng tarqalgan bosim
oʻlchov birligi bu meʼyoriy atmosfera
bosimi xisoblanadi. U erkin tushish tezligi
9,806 m/s va simob zichligi 13.595
boʻlganda, balandligi 760 mm boʻlgan
simob ustunini muvozanatlagan xavo
bosimi, yaʼni meʼyoriy atmosfera bosimi
orqali ifodalanadi. Bunday simob ustuni
xar bir kvadrat santimetrga oʻz ogʻirligiga
teng boʻlgan bosim bilan taʼsir koʻrsatadi.
1Ratm = 760 mm Hg ust. = 1,033
kgk/sm2 = 101325 Pa = 1.01 bar. Agar
bosimni toʻgʻridan toʻgʻri milimetr simob
ustuni tarzida ifodalasak, 1 mm Hg ust =
133,3 Pa = 13.59 mm H
2
O ust . Bosim
simob ustuni balandligi birligida
ifodalansa, Atmosfera bosimini simob
ustuni yordamida oʻlchashni kashf etgan
olim Evangelista Torricelli sharafiga
birligini
Torr
deb yuritiladi.
1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-
yil
Ko‘proq o‘rganish Ushbu maqolada
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-
2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.
Fizikaga oid ushbu maqola chaladir. Siz
uni boyitib, Vikipediyaga yordam
berishingiz mumkin.
Manbalar
Soʻnggi tahrir 2 yillar avval EdgarsBot tomonidan amalga oshirildi
Matndan CC BY-SA 3.0 litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
boʻlsa).
"
https://uz.wikipedia.org/w/inde
x.php?title=Bosim&oldid=2001738
"
dan olindi
Do'stlaringiz bilan baham: |