Бу китоб ғоялар, рамзлар тўҒрисида эмас, бу китоб одамлар тўҒрисида

ВИРГИНИЯ ТОҒЛАРИДАГИ САВДОЙИ КИБОР 
ХОНИМГА УНИНГ ЎЗ БОҒИДА БЎЛГАН ҲУЖУМ
Нью-Йорклик миссис Карлтон Ван Д ай м и н г ўз 
чорбоғида яр и м яланғоч телба в а қутурган буқа 
ҳуж ум и га у ч р ад и . Ж и н н и ғойиб бўлди. М иссис 
Ван Д ай м и н г оғир аҳволда. Ш ундан кейин сурат- 
лар, ў ш а ж ой н и н г харитаси берилган, миссис Ван 
Д ай м и н г Н ью -Й оркдаги меъмори олдидан ваки л 
келиш ини кутаётгани в а туш лик чоғида ш у одам-
187

---

нинг қўлидан чизмаларни олиш учун ч и ққан и ҳикоя 
қилинган эди. Ҳикоя миссис Ван Д ай м и н г тилидан 
ёзилган эди:
«Мен к у ту б х о н ага борди м , ш а ҳ а р д а н келган
вакилни ш у ерга олиб киринглар деб айтиб қўй- 
гандим, лекин кутубхонада ҳеч зоғ йўқ эди. Мен 
хизм аткорни чақи р ай м и к и н дедим -да, я н а балки 
вакил дар во за олдида тургандир, ўзим чиқиб қ ар ай
қолай дедим, бу ернинг одамлари то уй эгаларининг 
бири чиқмагунча, остона ҳатлаб и ч кар и кирм айди. 
Мен д ар в о зага қар аб юрдим. Лекин у ерд а ҳам ҳеч 
ким йўқ эди.
Таш қарига чиқиб қарадим . Эш ик олди ёруғ бўлса 
ҳам, мен аввал ҳеч н ар сан и кўрмадим . Мен уйга 
қайтиб кириб кетм оқчи бўлдим, лекин хизм аткор 
а р а в а стан ц и яд ан келди деб ан и қ ай тган и учун в а ­
кил эски токзорлар қўпорилиб, театр учун ж ой очи- 
лаётган ерга ўтгандир деб ўйладим. Тоғ ён-бағрига 
яқи н лаш и б қолганим да н и м агад и р ор қ ам га ўги- 
рилиб қ а р аш га м аж бур бўлдим. Мен билан ёп-ёруғ 
д ар в о за ўртаси д а аллақандай бир одам бир оёғи- 
д а ҳаккалаб ш им ини ечиш га уринарди. Ю рагим 
орқам га тортиб кетди.
Мен эримни ёрдам га ч а қ и р а бошладим. Қичқир- 
ган им ни билам ан, ҳалиги одам ш и м ини ш а р т та
ечиб, м енга таш ланди, унинг бир қўлида қ ан дай - 
ди р яп асқ и нарса, и кки н чи қўлида пичоқ бор эди 
(дарвоза олдидаги чироқнинг ш уъласида пичоқнинг 
узун учи ваҳим али ялтираб кетди). Мен ўрм онга 
қар аб қочдим.
Қаерга қочиб бораётганим ни ўзим ҳам билмас- 
дим. Кучим борича чопаётганим ни биламан, холос. 
Кейин м ен эск и то к зо р д ан чи қи б қолдим, буни 
қар ан гк и , мен у й дан там ом ила теска р и томонга 
қараб қочган эканман. Ҳалиги одам орқамдан қувиб
188

---

келарди, бирдан кутилмаганда, у ғалати товуш лар 
ч и ҳ ар а бошлади - худди ёш бола сибизға чалаётган- 
д ек эди. Лекин м ен тезд а бу товуш оғзига тиш лаб 
олган пичоқ орасидан чиқаётганлигини фаҳмладим.
Б и рдан мени алланима кувлаб етди в а буталарни 
даҳш атли р ав и ш д а патирлатиб ёним дан ғувиллаб 
ўтиб кетди. У шундок, ёнгинам дан ўтганлиги учун 
ваҳимали махлуқнинг чўғ бўлиб ёнган кўзлари в а
ш охларига кўзим туш ди. Ш унда ие, бу Карлтон -
Ван Д айм ингнинг наслдор бўрдоқи буҳаси-ку, деб 
тан и д и м , бук,а ш ун чалар д аҳ ш ат л и эд и к и , Ван 
Д айм инг уни зан ж и р д а сакдарди. Вуқа ечилиб кет- 
ган эди. У ёним дан учиб ўтиб, н ар и га ш аталоҳлаб 
кетди, мен энди у томонга қочолмасдим, орқага 
қай тай десам , йўлимни ҳалиги ж и нни пичоғи билан 
тўсиб олган. Мен ни м а қилиш имни билмай ҳолдим, 
к ў р ҳ қан и м д ан д а р ах тга еуяниб олганча ёрдам га 
ч а қ и р а бошладим...»
- Ҳўкиз қ а н д а й қилиб ечилиб к етган эк а н ? -
сўрадим мен.
Мен ўқирканман, у худди м актаб муаллими унинг 
и н ш оеи н и т е к ш и р а ё т г а н д а й м ен д ан кўзлари н и
узмасди.
- Мен болалигимдан полиция газетасини сотардим, 
шунинг эвазига ҳар турли мукофотлар беришарди. 
Менга ажойиб бир асбоб тегди, у билан истаган кул- 
ф ингизни очиш мумкин эди. Мен уни чўнтагимда 
худди тумордек олиб юраман, лекин сира ишлатмай- 
ман. Ўша кеча ш у асбоб ҳам ёнимда эди.
У стол в а газетага қаради.
- Ахир одамлар ўзлари кўрган нарсаларни ҳикоя 
қиладилар, бўлган бўлмаганлиги - бу бош қа ran . 
Улар қандок, иш онган бўлсалар, сиз ҳам ш ундай 
иш онаверинг. Лекин бу газетада у чопиш осон бўл- 
син деб, туф лисини ечиб таш лагани, мен туфлига
189

---

қоқилиб йиқилиб туш ай деганим, у чопиб бораркан, 
ичида бир нарса худди ю к таш увчи отдай ғўрт-гўрт 
қилгани ва у қадам и ни секинлата бош лаганда, мен 
сибизғага зўр берганим в а у я н а ти рақай лаб қочга- 
ни ҳақида ёзилмаган.
Мен орқада қолиб к ета бошладим. Қўлимда п ап ­
ка, бир кўлимда сибизға, ҳеч унга етиб ололмасдим. 
М аш қим п астли ги в а бунинг у с т и га кўп ю гур- 
ганлигим билинди. Кейин мен п а п к а н и итқитиб 
юбордим-у у турган ж ой га чопиб келдим, ҳалиги 
буқа унга тегмайди-ю , атр о ф и д а гир айланиб чоп- 
гани-чопган денг - даҳш атли ш овқин-тўполон денг 
ян а. У бўлса орқаси билан д ар ах тга тираниб олган- 
ча, худди бировни уйғотиб ю боришдан чўчигандай: 
«Карлтон, Карлтон», деб пичирлагани-пичирлаган.
Газетада бу ёғи ш ундай ҳикоя қилинарди:
«... Мен дарахтга ёпишганча турибман, буқа ана-ма- 
надехунча мени кўриб қолиши мумкин. Шунингучун 
мен овозимни чиқармай кўйдим. Аммо ш унда анави 
одам ёнимга келди, биринчи м арта уни яқиндан қўр- 
дим. Олдимга келгач, қандайдир бир зум ичида мен 
ҳам даҳш атга тушиб, ҳам кувониб, ўйладим: мистер 
Ван Дайминг! «Карлтон!» деб чақирдим.
Ж авоб йўқ. У энгаш ган эди я н а унинг пичоғи- 
ни кўрдим. «Карлтон!» деб қичқи рди м мен. У эса 
ғўлдирайди: «Оҳ, қуриб кетсин ҳеч бўлмаяпти», - у 
ш ундай деб ёмон пи чоғи н и н и м ад и р қилм оқчи 
бўлаверади.
«Карлтон! - қичқирдим мен. - Ж инни бўлибсан!»
У бошини кўтарди. Мен у эрим эмаслигини кўр­
дим, ҳам телба, савдойи, ҳам буқа таьқ и б и га дучор 
бўлганлигимни туш ундим. Ш унда у я н а пичоғини 
оғзига олиб борди в а унга қараб пуфлай бошлади, 
қўрқинчли, чинқироқ овоз эш итилди. Мен ҳушим- 
д ан кетдим».
190

---

IV
Ана ш у холос. Г азетад а бундан т а ш қ а р и тел- 
банннг бенз ғойнб бўлганн, миссис Ван Д айм инг 
ш и ф о ко р н а зо р а т и д а д а в о л а н а ё тг а н и , уни бар- 
ч а меҳмонлар ҳ ам д а мол-мулк билан биргаликда 
Н ью -Й оркка қ а й та р и б олиб келиш учун махсус 
поезд буюрилгани хабар қилинган эди: мистер Ван 
Д айм инг эса мухбирларга қисқагина ай тган сўзида 
чорбоғни куриш дан воз кечгани, уни сотиб юбора- 
ж аги н и билдирган эди.
Мен га зе т а п а р ч а с и н и худди М иж лстоннинг 
ўзидай ғоятда эҳтиёткорлик билан буклаб қўйдим.
- Д ем ак, бор ra n ш уми? - дедим.
- Ҳа, шу. Э ртасига эрталаб кун ёри ш ган да ўр- 
м онда уйғониб кетдим. Қаердалигимни ҳам, қандай 
қилиб ухлаб қолганлигимни ҳам дарров эслолмадим. 
Н има қилиб қўйганлигимни ҳам билмасдим. Бунинг 
н им асига ҳайрон қоласиз! Лекин, ҳар қалай, одам- 
нинг умридан бир куни йўқоладию буни билмаслиги 
м умкинми? Н им а деб ўйлайсиз?
- Ҳа, - дедим мен, - гапингиз тўғри бўлса керак.
- Мени кўплар гуноҳга ботган банда деб билиша- 
ди, лекин Худонинг н азар и д а ундай эмаслигимга 
ақлим етади. Б аъ зи одамлар Худонинг иш ларини 
Худонинг ўзидан кўпроқ биламан деб ўйлаш ади, 
лекин улар нималар дейиш м асин, ҳатто ҳар қан дай
инсу ж инслар в а ҳатто иблиснинг ўзи ҳам Худонинг 
кўз ў н ги д а улар ай тган ч ал и к гуноҳкор эм аслар. 
Н им а дейсиз?
Ҳамён столда очиқ ҳолда ётарди. Лекин Мижлс- 
тон газетани ҳануз олиб қўйгани йўқ.
Н иҳоят у кўзлари н и бир четга олиб қочди в а
ч е ҳ р а с и д а я н а болаларча то р ти н ч о қ бир и ф о д а
п ай до бўлди. У ҳ ам ён га қўлини солди-да, худди 
олдингидек, д ар р о в ола қолмади.
191

---

- Ҳолбуки, бу ҳали ҳам м аси эмас, - деди у кў­
лини ҳануз ҳ ам ён д ан олмасдан, кўзлари н и ерга 
ти ккан и ча: мўйлари си й рак қўримсиз юзи маъсум 
в а ссуда эди.
- Болалигимда ж у д а кўп ўҳирдим. Сиз-чи? Сиз 
кўп ўҳийсизм и?
- Ҳа, оз эмас.
Лекин у м енинг гапим ни эш итм асди.
- Мен қароқчилар, ковбойлар ҳ ақ и д а китоблар 
ў ҳ и р в а ў зи м н и у л ар н и н г эн г зўр бош лиғи деб 
тасаввур к,илардим, ваҳоланки, мен-ку ўзим Оке­
ан и и ҳам ф а ҳ а т Кони-Айлендда, дарахтларн и эса 
В аш ингтон-скверда кўрганм ан. Лекин мен худди 
ҳар бир ёш бола каби ўқир в а иш онардим ки, ҳ а­
мон мен ёруғ дун ёга келган экан м ан , ҳаёт мени 
камситиб кўйм айди в а ў ш а н д а ... Ў ш анда эрталаб 
кийингани уйга борсам, М арта м енга ай тад и денг: 
«Ван Д аймингларни газеталарда ёзи ш саҳам , сенинг 
улардан ҳеч қолиш адиган ж ойинг йўк,. Газеталарда 
ёзиш га арзийдиган одамларнинг ҳам ма-ҳаммасини 
н а П арк-авеню в а н а бутун Бруклинга сиғдириб 
бўлади». Ана ш ундай деди.
У кўлини ҳам ёндан олди. Қўлида кички н аги н а, 
ран ги ўчиб сарғайиб кетган газета қийҳим и бор 
эди: ҳийқим ни у м енга берди.