Bu kabi munosabatlardan suvga bo`lgan eъtiborni odat ko`rinishi emas, balki qonuniyat darajasidagi holat deyish mumkin

9-sinf “O‘zbekiston tarixi” 

  XIX asrning o‘rtalarida 

 O‘rta Osiyo davlatlari 

 hududi, aholisi va 

ma’muriy boshqaruvi. 

 

Charxpalak va Chiqirlar 

Abu 

Abdulloh 

Muhammad 

Xorazmiy  Marv  vohasining  X 

asr 

sug‘orish 

tehnikasini 

tasvirlagan 

vaqtida, 

chiqirlarning 

dulob, 

doliya, 

g‘arrafa,  zurnuk,  naura  va 

manjanun  kabi  alohida-alohida 

oltita  atamalarni  tilga  olgan. 

Rus  tarixchisi  V.V.Bartoldning 

fikricha,  bu  atamalarning  har  biri  alohida  ma’noga  ega  bo‘lib,  baland 

yerlarni  sug‘orish  uchun  suv  chiqaradigan  chiqirlarning  turli  xillarini 

anglatgan.   

Chiqirlar  vositasida  suvni  asosan  2  m  bakandlikka  chiqarish  uchun 

ba’zan bir necha pog‘onali chiqirlar ham o‘rnatilgan. Afsonalarga ko‘ra, 

qadim  zamonda  eti  pog‘onali  chiqirlar  o‘rnatilib,  Ustyurtga  suv 

chiqarilgan  ekan.  Ammo  Ustyurtda  olib  borilgan  arxeologik 

tadqiqotlarda buning alomati qayd etilmagan. 

XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Amudaryo etaklarida joylashgan 

yerlar 70 mingga yaqin chiqirlar vositasida sug‘rilgan.  

Sug‘orma  dehqonchilikda  chig‘irlarning  ham  salbiy,  ham  afzal 

tomonlari bo‘lgan. Avvalo oqar suvdagi  minyeral tuzlarga boy loyqalar 

xandakka cho‘kib, ekin maydonlari toza suv bilan sug‘orilgan. Natijada 

dalalarga  loyqalar  tarkibida  oqib  kiradigan  tabiiy  o‘g‘itlar  miqdori 

keskin  kamayib,  vaqt  o‘tishi  bilan  yerning  hosildorligi  o‘z-o‘zidan 

paysaygan. Biroq, chiqir bilan  sug‘orishda suv nihoyatda tejalib, undan 

foydalanishda  rejasizlikka  mutlaqo  yo‘l  qo‘yilmagan.  Shu  bilan  birga 

chiqir  xandaqqa  oqib    kiradigan  suv  sathining  qariyib  2  m  pastroqda 

turishi  yerlarni    meliorativ  holatini  mo‘‘tadillashtirib,  uzoq  vaqt 

davomida  paykallarning  ortiqcha  zaxdan  sho‘ralanib  ketishiga  yo‘l 

byermagan.  

Misr soqiyasi- chig

‘

ir 

 

---

 

22