Britaniya, Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya Qoʻshma Qirolligi

Keyptaundan Qohiragacha Afrika[править | править код]
Shuningdek qarang: Birinchi ingliz-bur urushi, Ikkinchi ingliz-bur urushi, Ingliz-zuluss urushi.
Britaniyaga Napoleon urushlaridan soʻng oʻtgan Kap koloniyasiga 1652-yilda Afrikaning janubida metropoliya va Osiyodagi koloniyalar oʻrtasidagi toʻxtash nuqtasi sifatida Golland Ost Indiya kompaniyasi tomonidan asos solingan edi. 1820-yildan boshlab bu yerga inglizlar oqimi kuchaydi. 1830-yillar oxiri 1840-yillar boshidagi buyuk koʻchish davomida minglab burlab koloniyalarni tark etib shimolga ketib, u yerda oʻzlarining respublikalari: Transvaal (1852-1877, 1881-1902- yily) va Ozod Oranj davlatini (1854-1902) tuzishdi. Ular ham britanlar, ham soto va zulu kabi Afrika qabilalari bilan dushman boʻlishgan. Ikkinchi ingliz-bur urushi (1899-1902-yillar) natijasida bur respublikalari Britaniya Imperiyasiga qoʻshib olindi.

Rodoslik Koloss (Rodoslik Koloss) singari
) — Sesil Rods Kap koloniyasidan Qohiragacha boʻlgan masofani egallab turibdi]]
1869-yilda Napoleon III Oʻrtayer dengizi va Qizil dengizni birlashtiruvchi Suvaysh kanalini ochdi. 1875-yilda Benjamin Dizraeli boshchiligidagi britan hukumati Misr hukmdori Ismoil Poshshodan kanalning 44 % aksiyalarini 4 mln. funtga sotib oldi. Boshida kanal ustidan qoʻshma ingliz-fransuz boshqaruvi oʻrnatilgandi, 1882-yilda esa kanal hududi britan askarlari tomonidan egallandi. Suvaysh kanali ustidan ingliz-fransuz munozarasi 1902-yilda uning neytral hudud deb eʼlon qilinishi bilan tugadi, lekin de-fakto kanal 1954-yilgacha britan askarlari boshqaruvi ostida qoldi.
Kongo daryosining quyi oqimida Fransiya, Belgiya va Portugaliyaning faollashuvidan soʻng Yevropa davlatlari orasida "Afrika uchun janjal" boshlandi. Muammolarni 1884-1885-yillardagi Berlin konferensiyasi (1884)da hal qilishga harakat qilishdi. Kolonial imperiyalar orasidagi raqobat 1890-yillargacha davom etdi. Birlashgan ingliz-misr askarlari 1896-yilda mahdiylar qoʻzgʻolonini bostirishdi va fransuzlarning Fashodga bosqiniga qarshilik koʻrsatishdi. Shundan soʻng Sudan qoʻshma ingliz-misr koloniyasi deb eʼlon qilindi, aslida esa britan boshqaruvi ostida qoldi.
Britan kolonizatori Sesil Rods strategik muhim Suvaysh kanalini foydali qazilmalarga boy Janubiy Afrika bilan birlashtiruvchi Keyptaun-Qohira temir yoʻlini qurish taklifini bildirdi. 1888-yilda Rods oʻziga tegishli shaxsiy Britan Januniy Afrika kompaniyasi yordamida oʻz ismi sharafiga atalgan ulkan hudud — Rodeziyani egalladi.
Jahon urushlari (1914-1945)[править | править код]
XX asr boshida Germaniya tez rivojlanayotgan harbiy va industrial davlatga aylandi. Buyuk Britaniya oʻzining kelajakda metropoliya va imperiya butunligini saqlash kuchi yoʻqolishi mumkinligidan qoʻrqa boshladi. Boʻlajak urushda Germaniyani taxminiy raqib sifatida koʻrgan Britaniya Imperiyasi oʻzining eski raqiblari Fransiya va Rossiya bilan yaqinlashuv yoʻliga oʻtdi (1904- va 1907-yillar ittifoqlari).