|
Buyruq iqtisodiyoti... Buyruqli yoki rejali iqtisodiyot nimani, qanday, kim uchun va qachon ishlab chiqarishni markazlashgan holda hal qilishi bilan tavsiflanadi. Tovarlar va xizmatlarga bo'lgan talab statistik ma'lumotlar va mamlakat rahbariyatining rejalari asosida belgilanadi. Ma'muriy iqtisodiyot yuqori ishlab chiqarish va monopoliyaning kontsentratsiyasi bilan ajralib turadi. Ishlab chiqarish omillariga xususiy mulkchilik deyarli chiqarib tashlangan yoki xususiy biznesning rivojlanishida katta to'siqlar mavjud
BOZOR IQTISODIYOTI
Bozor iqtisodiyoti... Bozor iqtisodiy tizimi, buyruqbozlikdan farqli o'laroq, xususiy mulkning ustunligi va talab va taklif asosida erkin narxlanishiga asoslanadi. Davlat iqtisodiyotda muhim rol o'ynamaydi, uning roli iqtisodiyotdagi vaziyatni qonunlar bilan tartibga solish bilan cheklanadi. Davlat faqat ushbu qonunlarga rioya qilinishini ta'minlaydi va iqtisodiyotdagi har qanday buzilishlar "bozorning ko'rinmas qo'li" tomonidan tezda tuzatiladi.
ARALASH IQTISODIYOT
Aralash iqtisodiyot... Faqatgina bozor yoki buyruqbozlik yoki an'anaviy iqtisodiyotga ega mamlakatlar deyarli yo'q. Har qanday zamonaviy iqtisodiyot ham bozor, ham rejali iqtisodiyotning elementlariga ega va, albatta, har bir mamlakatda an'anaviy iqtisodiyotning qoldiqlari mavjud
14. Resurslar va ularning turlari.
Iqtisodiy resurslar va ularning turlari
Bu nom barcha turdagi toshqini, er, o'rmonlar, suv, flora, fauna, iqlim va dam olish imkoniyatlarini birlashtiradi.
Tabiiy iqtisodiy resurslar turli yo'llar bilan shug'ullanadilar iqtisodiy faoliyat:
Ishlab chiqarishning asosiy asosi sifatida ular zudlik bilan hududni anglatadi ishlab chiqarish ob'ektlari;
Ular qazib olish sanoatida qo'llaniladigan manbalar sifatida;
Ishlab chiqarish faoliyati ob'ektlari sifatida ular qishloq xo'jaligida taqdim etiladi
Er cheklangan va deyarli almashtirib bo'lmaydigan manba, shuning uchun u foydalanuvchilar va davlat himoyasida ehtiyot bo'lish kerak. Dunyodagi qishloq xo'jaligidan beparvolik munosabati yilida olti million gektardan oshadi. Ikki yarim asrlarda bunday tezlikda, insoniyat qishloq xo'jaligiga mos keladigan barcha erlarni yo'qotish uchun xavf tug'diradi.
Ushbu turdagi resurslar sanoat (iqtisodiy) faoliyatida band bo'lgan odamlarni qamrab oladi. Texnik taraqqiyot va avtomatlashtirishga qaramay, ishlab chiqarish jarayonida mehnatning roli sezilarli darajada pasaymaydi. Buning sabablari, birinchi navbatda, o'sib borayotgan ehtiyojlarni qondirish uchun zamonaviy ishlab chiqarishda hal qilingan vazifalarni murakkablashtirish. Ikkinchidan, ish intellektual, ya'ni aqliy harakatlarning o'sishiga olib keladi. Uchinchidan, faoliyatning ko'plab sohalarida yuqori xavf va javobgarlik - masalan, atom va havo transporti va boshqalar mavjud.
Resurs - bu turli insoniy ehtiyojlarni qondirishingiz mumkin bo'lgan narsa. Ushbu maqola atamaning kelib chiqishi, shuningdek, asosiy turlarning asosiy turlari to'g'risida muhokama qilinadi.
15. Ish xaqining iqtisоdiy mаzmuni. Ish xaqining turlari.
Ish haqi korxona, muassasa, tashkilotlarning o’z xodimlariga ularning mehnati uchun to’lashi shart bo’lgan haq shaklidir. Ish haqi asosiy va qo’shimcha qismlardan iborat. Asosiy qism ish haqining nisbatan doimiy qismi hisoblanadi. Unga tarif bo’yicha belgilangan maosh, ustama va qo’shimcha haqlar kiradi. Ustama va qo’shimcha haqlar muayyan muddatga belgilangadi, hamda ish yomonlashgan taqdirda (mehnat sharoiti uchun to’lanadigan haqda tashqari) bekor qilinadi. Qo’shimcha qismga yil yakunlariga ko’ra, mehnatning umumiy natijalari uchun beriladigan mukofot va rag’batlantirishlar kiradi.
Ish haqini huquqiy jihatdan tartibga solib turishning davlat va mahalliy turlari mavjud. Davlat yo’li bilan normalash–davlat hokimiyati va boshqaruv organlari tomonidan mehnatga haq to’lashning umumiy shartlari belgilanishidan iborat. Mahalliy yo’l bilan tartibga solish-huquq qoidalarida mehnatga haq to’lash shartlarini belgilashdan iborat bo’lib, ular ma’muriyat tomonidan kasaba uyushmasi qo’mitasi bilan birgalikda o’zlariga berilgan huquqlari doirasida ishlab chiqishadi.
16. Iqtisodiy nazariyaning predmeti va vazifalari.
Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmetini aniqlashga oid masalaning yechimi juda murakkab bo‘lib, bu haqda o‘tmishda ham, hozir ham turli olimlar har xil fikrlar bildirib kelmoqdalar.
Masalan, Aristotel bu fanni uy xo‘jaligini boshqarish qonunlari to‘g‘risidagi fan deb qaragan bo‘lsa, merkantilistlar, fiziokratlar va ingliz klassik iqtisodiy maktabi vakillari unga boylik to‘g‘risidagi, uning manbalari va ko‘paytirish yo‘llari, boylikni ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste’mol qilish to‘g‘risidagi fan deb qaradilar. Keyingi paytda mazkur fanni xalq xo‘jaligi, ijtimoiy xo‘jalik to‘g‘risidagi fan deb ham hisoblamoqdalar. Ayrimlar iqtisodiyot nazariyasi fanini moddiy hayotiy vositalarni ishlab chiqarish va ayirboshlashni boshqarish qonunlari to‘g‘risidagi fan deb ko‘rsatadilar. A.Marshall esa iqtisodiyot nazariyasi (siyosiy iqtisod) fanining predmeti insoniyat, jamiyatning me’yoridagi hayotiy faoliyatini tadqiq qilishdan iborat, deb yozadi.
Iqtisodiyot nazariyasi fani siyosiy iqtisod nomi bilan yuritilgan davrda qator darsliklarda va ayrim asarlarda uning predmeti moddiy ne’matlarni ishlab chiqarish jarayonida kishilar o‘rtasida sodir bo‘ladigan munosabatlarni o‘rganishdan iborat, deb ko‘rsatilgan ed
Iqtisodiyot nazariyasi fanining maqsadi va vazifasini ikki tomonlama, ya’ni ham amaliy va ham nazariy tomonlarini tushuntirish mumkin. Aksariyat hozirgi zamon iqtisodiy adabiyotlarida iqtisodiyot nazariyasining to‘rtta asosiy vazifasi ajratib ko‘rsatiladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
