Бозор иқтисодиёти: моҳияти, белгилари ва асосий вазифалари Bozor iqtisodiyoti

«AQSh modeli» liberal model sifatida xarakterlanadi. Amerikacha andazaning o’ziga xos xususiyati uning tadbirkorlikni aholi orasida keng yoyishga, ommaviylikka erishishni ta’minlashga asoslanganligidir.

U jamiyat a’zolaridan har birining ishbilarmonlik faoliyatini qo’llab-quvvatlash, iqtisodiy faoliyatni, xususiy manfaatdorlikni oshirish uchun keng shart-sharoit yaratishga qaratilgan. Mamlakat iqtisodiy rivojlanishidagi ayrim ziddiyatlar, pasayish va inflyatsiya singari salbiy holatlar ko’plab sug’urta, xayriya jamg’armalari, qolaversa, davlat yordamida hal etiladi. Bunda davlat qonunlar (ular hamma sohani qamrab olgan) to’la va to’g’ri bajarilishini kuzatib boradi.

U boshqa modellardan quyidagi xususiyatlari bilan faq qiladi:

— davlat mulki ulushining kamligi (sanoatda, aktsionerlik kapitalida davlat kapitalining hissasi 10%. Buyuk Britaniyada esa 24%, Frantsiyada 34%, Italiyada 38%);

— tadbirkorlikni keng ravishda qo’llab-quvvatlash. Kichik biznes 90- yillarda yangi ish o’rinlarining 90% ini tashkil etgan;

— iqtisodiyotni tartibga solishda davlatning minimal darajada aralashuvi (iqtisodiyotda chuqur inqiroz ro’y berib, tanglikdan olib chiqish jarayonida (60- yillarda), qashshoqlik bilan

kurash yillarida davlat aralashuvi yuqori bo’lgan, 70- yillardan boshlab davlat aralashuvi qisqarib borgan);

— aholining tabaqalanishi kuchli, kam ta’minlangan aholining hayot kechirish darajasi

past;

Xozirgi paytda AQShda aholi jon boshiga ishlab chiqariladigan yalpi milliy mahsulot 28 ming dollarga teng.

“Shvedcha model”.Uning boshqa modellardan farq qiluvchi xususiyati ijtimoiy yo`naltirilgani, mulkdagi notenglikni qisqartirishga qaratilganligidir. Aholining kam ta`minlangan qatlami himoya qilinadi. Ishsizlikni kamaytirish chora-tadbirlari ko`riladi. Shvetsiyada davlat sektori hissasi yuqori . Yalpi milliy mahsulotda davlat xarajatlari 60% atrofida, uning yarmidan ko`pini uy xo`jaligi, korxonalarga dotatsiya tashkil etadi. Xizmatlarning ko`pi davlat sektori zimmasida , aksariyati bepul. Davlat narxlarga ham aralashadi. Shvetsiya aholi farovonligi jihatidan jahonda etakchi o’rinni egallaydi.

Davlat iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va daromadlarni qayta taqsimlashda faol qatnashadi. Shvetsiya oxirgi 110 yil davomida aholi jon boshiga yiliga o’rtacha 2,5% miqdorida yalpi milliy mahsulot o’sishiga erishgan.

Bu andazaning shakllanishida Shvetsiyaning tarixan iqtisodiy jihatdan yuksak rivojlanganligi va mehnatkashlar kasaba tashkilotlarining jamiyatda, ayniqsa ishlab chiqarishda katta o’rin tutishi alohida ahamiyatga ega bo’ldi. Aholi jon boshiga ishlab chiqarilgan YaMM 25,7 ming dollarga teng bo’lib, jahonda 14-o’rinni egallaydi.