|
ISLOM KARIMOV
(O’zbekiston XXI asr bo’sag’aasida: xavfsizlikka tahdid, taraqqiyot shartlari va kafolatlari)
(O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, taraqqiyot shartlari va kafolatlari)
(O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, taraqqiyot shartlari va kafolatlari)
“Ekologiya” - yunoncha so’z bo’lib, uy to‘g‘risidagi fan ma’nosini bildiradi. Uy - nafaqat yashab turgan uyimiz, balki bu bizning ko‘chamiz, mahallamiz, yashayotgan shahrimiz, qolaversa ona sayyoramizdir.
Ekologiya - tabiat, uning bir qismi bo‘lgan inson, barcha jonzotlar va biosfera to‘g‘risidagi fandir.
Ekologiya - bu barcha organizmlar o‘zaro va ayni paytda atrof-muhit bilan uzviy ta’sirda bo‘lishi, suv va havo, yer osti va yer usti unsurlari kabi tirik va jonsiz moddalarning o’zaro uzviyligidan hayot yaralishi to’g’risidagi fandir.
Ilgari ekologlar atrof-muhitdagi tabiiy o'zgarishlar: qurg‘oqchilik, suv toshqini, dovul, vulqon otilishi kabi holatlami o‘rganishgan. Bugungi kunda ular ko‘proq inson faoliyati tufayli yer yuzida qanday o‘zgarishlar yuz berayotganini o‘rganishmoqda. Bular qanday o'zgarishlar? Bu suv va havoning ifloslanishi, o‘nnonlaming qisqarishi, ayrim jonivor va o‘simliklarning butunlay yo‘qolib ketishi, yer unumdorligining pasayishi hamda inson salomatligining yomonlashib ketishidir.
Insoniyat atrofidagi barcha narsalami o’ziga xizmat qilisihga moslab, tabiiy muhitni buzib yuborayotgani bunga sabab bo’lyapti.
Birinchi navbatda, atrof-muhitga e’tiborsiz bo’lmay, unga to’gri munosabatni uyimizdan boshlash uchun kerak. Tabiat boyliklari behisob emas, ulardan oqilona foydalanishni o‘rganishimiz kerak. Biz tabiatning “Menga yordam beringlar va mendan albatta sizlarga yaxshilik qaytadi”, degan tashvishli iltijosini eshitishni istamaymiz.
Ekologik bilimlar toza suvning haqiqiy qadrini, tabiatga insoniyat tomonidan yetkazilgan zararlar qanday fojealarga olib kelishini har birimiz anglab etishimiz uchun kerak.
Ekologik bilimlar sizlarga kundalik hayotingizda, jumladan, uyni ozoda tutishda, hovlilami ko‘kalamzorlashtirishda, maktabda, ishxonada, damolishda, qo'yinkki, barcha erdakerak bo'ladi.
Faqat ekologiya fani qanday o‘simliklar xonadoningizda mikroiqlim yaratishi, havo va suv ifloslanishi sizning sog‘lig‘ingizga qanday ta’sir ko‘rsatishini tushuntirib bera oladi. Ekologiya xavfsizligi “ozon tuynuklari”, “kislotali yomg‘irlar” nimaligini tushuntiradi. Yashash sharoitimiz global ekologik muammolar bilan qanday bog'langani, umumiy uyimizni kelgusi avlodlar uchun saqlab qolish uchun har birimiz nima qilishimiz kerakligini ekologiya fanidan o‘rganamiz.
Hamma hayvonlar va o'simliklar, ayniqsa, inson hayot sinfiga tegishli. Bu jonzotlarning tirik qolishlari va omon qolishlari uchun muhit mavjud. Ekologik vaziyatni saqlab qolish va saqlab qolish ekologiyaning asosiy maqsadlaridan biridir.
Yengil, havo, suv va tuproq tegishli ekologik sharoitlarda mavjud bo'lishi kerak. Bu talablar barcha tirik mavjudotlar uchun juda muhimdir. Ekotizim haqida gap ketganda, butun jonli va jonsiz muhitni esga olish kerak. Ekologiya tirik a'zolarga qiziqmaydi. Ekologiyaning maqsadi jonzotlarning munosib muhit sharoitida yashashini ta'minlashdir. Tirik mavjudotlar uchun umumiy ehtiyojga ega bo'lgan elementlar bilan shug'ullanadigan fan. Ekologiya daryolardan er osti suvigacha, qit'alardan okeangacha bo'lgan barcha ekologik sharoitlarni o'rganadi. Tirik mavjudotlar ma'lum bir tizimda omon qolishlari mumkin. Ushbu tizimda barcha tirik mavjudotlar bir-biri bilan aloqa qilishadi. Bu munosabatlar jonzotlardan jonli narsalarga farq qiladi. Tirik mavjudotlar o'rtasidagi ushbu munosabatlar hayotning davomi uchun juda muhimdir.
So'nggi paytlarda atrof-muhit sharoitlari tez yomonlashib, dunyodagi kelajak uchun jiddiy muammodir. Tabiiy resurslarning kamayishi, atrof-muhit ifloslanishi, global isish va muzliklar erishi kabi ekologik muammolar dunyoga katta tahdid solmoqda. Ekologik muhitning yomonlashuvi ko'pgina tabiiy hodisalarni keltirib chiqaradi. Ko'p salbiy tabiiy hodisalar Tusunamis, bo'ronlar, bo'ronlar, toshqinlar va boshqalar butun dunyo bo'ylab ko'payib bormoqda. Ekologiya, shuningdek, bu vaziyatni o'rganib chiqadi va qanday choralar ko'rish kerakligini belgilaydi. Barcha tirik mavjudotlar atmosfera va okean tubida yashasa, ekologik tizimni yaxshi himoya qilish kerak deb o'ylashimiz mumkin.
Sanoat va turar-joylarda energiya iste'moli mintaqaviy va global miqyosda. Qazib olinadigan energiya manbalaridan foydalanishni ko'paytirish, tabiiy resurslardan ortiqcha va ongsiz foydalanish, issiqxona gazlari va boshqalar. atmosferaga zararli gazlarning chiqishi, ozon qatlamining yupqalashishi, global isish va iqlim o'zgarishi, ekotizimlarning yomonlashishi ekologik muvozanatning mutlaqo beqaror ekanligini ko'rsatadi. Ushbu muammolarning rivojlanishi bilan birinchi bo'lib ko'rilgan choralardan biri energiya sarfini oldini olish edi.
Bunday holda, katta ulushga ega bo'lgan va loyihalashdan oxirigacha jarayon sifatida ko'rib chiqila boshlangan binolar uchun ekologik mezonlar aniqlandi.
Ekologik mezonlar, shu jumladan barqaror fikrlash va dizayn tamoyillari, iqtisodiy me'moriy sun'iy atrof-muhit dizayni, bino konverti, bino geometriyasi, kosmosni tashkil etish, qurilish materiallarini tanlash, konditsioner tizimlari va chiqindilarni boshqarish chiqindilar va tabiiy resurslardan foydalanish to'g'risida xabardorlikni oshiradi.
Mahalliy va global hamkorlik ta'minlanishi va siyosat va loyihalar hukumatlar tomonidan qo'llab-quvvatlanishi kerak. Mintaqaviy rejalashtirish juda muhimdir. U ekologik printsiplarga rioya qilish orqali yaratilishi kerak. Tashishning ekologik alternativalarini topish va ta'kidlash kerak. Ekologik toza materiallar va materiallar barcha ishlab chiqarish va qishloq xo'jaligida qo'llanilishi kerak. Mikroenergiya keng tarqalgan bo'lishi kerak. Ijtimoiy-iqtisodiy mezonlarga mahalliy materiallar va ishchi kuchidan foydalangan holda javob berish kerak. Iqlimi, shamol, quyosh va boshqalar. Abiotik omil ta'sirini e'tiborsiz qoldirmaslik kerak. Og'irlikni ishlab chiqarishga energiya tejash, tejash tizimlari qo'shilishi kerak. Oqava suvlarni baholash boshqa chiqindilarni boshqarish kabi muhim bo'lishi kerak. Iste'mol qilish odatlari butunlay o'zgartirilishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
