1.4. Rivojlangan mamlakatlar belgilari
Jahon iqtisodiyoti ko‘p turli iqtisodiyotlardan iborat o‘lib, u bir necha guruhlarga bo‘linadi. Buning ichida 3 xil yirik guruhlarga bo‘linishi e’tiborlidir. Bular: rivojlangan, rivojlanayotgan va o‘tish iqtisodiyotli mamlakatlardir. Mamlakatlarni bu asosiy guruhlarga qo‘shishlik turli usul (kriteriya)lar bilan belgilanadi. Eng avvalo iqtisodiyot tafsiloti, ya’ni bozor yoki o‘tkinchi iqtisodiyot bilan mamlakatlar farqlanadi va baholanadi. So‘ngra ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasi bilan belgilanadi. Bunda yalpi ichki mahsulot (YAIM) ishlab chiqarish xajmi uning aholi jon boshiga to‘g‘ri kelishi hamda YAIMning tarmoqlar bo‘yicha tuzumi, turmush darajasi va sifati bilan o‘lchanadi.
1.4.1.-jadval
Jahonmamlakatlari yalpi mahsulotining taqsimlanishi 2015 yil
№
|
Mamlakatlar nomi.
|
Yalpi ichki mahsuloti (nominal), mln.dollar.
|
Yalpi ichki mahsuloti (nominal), %.
|
|
Afg‘aniston
|
13 320
|
0,0231
|
|
Albaniya
|
11730
|
0,0203
|
|
AQSH
|
14270000
|
24,804
|
|
Angola
|
69710
|
0,1211
|
|
Antigua va Barduba
|
1180
|
0,002
|
|
Argentina
|
301300
|
0,5237
|
|
Armaniston
|
8683
|
0,015
|
|
Avstraliya
|
920 000
|
1,5991
|
|
Avstriya
|
374400
|
0,6507
|
|
Bagama
|
7403
|
0,0128
|
|
Baxrayn
|
19360
|
0,0336
|
|
Bangladesh
|
92120
|
0,1601
|
|
Barbados
|
3595
|
0,0062
|
|
Belgiya
|
461500
|
0,8021
|
|
Beliz
|
1407
|
0,0024
|
|
Belorussiya
|
49040
|
0,0852
|
|
Benin
|
6401
|
0,0111
|
|
BAA
|
228600
|
0,3973
|
|
Balgariya
|
44780
|
0,0778
|
|
Boliviya
|
17550
|
0,0306
|
|
Bosniya va Gersegovina
|
16960
|
0,0294
|
|
Botsvana
|
10810
|
0,0187
|
|
Braziliya
|
1482000
|
2,576
|
|
Bruney
|
14700
|
0,0255
|
|
Burkina Faso
|
7780
|
0,0135
|
|
Burundi
|
1410
|
0,0025
|
|
Butan
|
1493
|
0,0025
|
|
Buyuk Britaniya
|
2198000
|
3,8206
|
|
Daniya
|
308300
|
0,5358
|
|
Dominika
|
376
|
0,0006
|
|
Dominikana Respublikasi
|
44720
|
0,0777
|
|
Efiopiya
|
33920
|
0,0589
|
|
Ekvador
|
55610
|
0,0966
|
|
Ekvatorial Gvineya
|
11180
|
0,0194
|
|
Eritreya
|
1694
|
0,0029
|
|
Eron
|
331800
|
0,5767
|
|
Estoniya
|
18050
|
0,0313
|
|
Fiji
|
3048
|
0,0052
|
|
Fillipin
|
3048
|
0,0052
|
|
Finlyandiya
|
242300
|
0,4211
|
|
Fransiya
|
2635000
|
4,5802
|
|
Gabon
|
10940
|
0,019
|
|
Gaiti
|
6908
|
0,012
|
|
Gambiya
|
726
|
0,0012
|
|
Gana
|
14760
|
0,0256
|
|
Gayana
|
1196
|
0,002
|
|
Germaniya
|
3235000
|
5,6231
|
|
Gonduras
|
14580
|
0,0253
|
|
Grenada
|
683
|
0,0011
|
|
Grettsiya
|
338300
|
0,588
|
|
Gruziya
|
10980
|
0,019
|
|
Gvatemala
|
36470
|
0,0633
|
|
Gvineya
|
4436
|
0,0077
|
|
Gvineya-Bisau
|
438
|
0,0007
|
|
Xindiston
|
1243000
|
2,1606
|
|
Indoneziya
|
514900
|
0,895
|
|
Iordaniya
|
226800
|
0,3942
|
|
Iroq
|
70100
|
0,1218
|
|
Islandiya
|
11780
|
0,0204
|
|
Ispaniya
|
1438000
|
2,4995
|
|
Isroil
|
215700
|
0,3749
|
|
Italiya
|
2090000
|
3,6328
|
|
JAR
|
277400
|
0,4821
|
|
Jazoir
|
134800
|
0,2343
|
|
Jibuti
|
1089
|
0,0018
|
|
Kabo-Verde
|
1755
|
0,003
|
|
Kambodja
|
10900
|
0,0189
|
|
Kamerun
|
21820
|
0,0379
|
|
Kanada
|
1319000
|
2,2927
|
|
Keniya
|
30210
|
0,0525
|
|
Kipr
|
23220
|
0,0403
|
|
Kiribati
|
114
|
0,0001
|
|
Kolumbiya
|
228600
|
0,3973
|
|
Kongo
|
8632
|
0,015
|
|
Kongo Demokratik Respublikasi
|
11100
|
0,0192
|
|
Koreya Respublikasi
|
800300
|
1,3911
|
|
Koreya Xalq Demokratik Respublikasi
|
27820
|
0,0483
|
|
Kosta Rika
|
29290
|
0,0509
|
|
Kotd’lvuar
|
22910
|
0,0398
|
|
Kuba
|
55430
|
0,0963
|
|
Laos
|
5721
|
0,0099
|
|
Latviya
|
24200
|
0,042
|
|
Lesoto
|
1624
|
0,0028
|
|
Liberiya
|
868
|
0,0015
|
|
Litva
|
35960
|
0,0625
|
|
Livan
|
32660
|
0,0567
|
|
Liviya
|
60610
|
0,1053
|
|
Lixtenshteyn
|
4993
|
0,0086
|
|
Lyuksenburg
|
46510
|
0,0808
|
|
Madagaskar
|
8974
|
0,0155
|
|
Malavi
|
4909
|
0,0085
|
|
Malayziya
|
207400
|
0,3605
|
|
Maldiv
|
807,5
|
0,0014
|
|
Mali
|
8757
|
0,0152
|
|
Malta
|
7714
|
0,0134
|
|
Markaziy Afrika Respublikasi
|
1983
|
0,0034
|
|
Marokash
|
90780
|
0,1577
|
|
Marshall orollari
|
161,7
|
0,0002
|
|
Mavrikiy
|
9156
|
0,0159
|
|
Mavritaniya
|
3241
|
0,0056
|
|
Meksika
|
866300
|
1,5058
|
|
Mikroneziya
|
238,1
|
0,0004
|
|
Misr
|
188000
|
0,3267
|
|
Moldaviya
|
5328
|
0,0092
|
|
Mangoliya
|
4212
|
0,0073
|
|
Mozambik
|
9654
|
0,0167
|
|
Myanma
|
26520
|
0,046
|
|
Namibiya
|
9039
|
0,0157
|
|
Nepal
|
12470
|
0,0216
|
|
Niderlandiya
|
789700
|
1,3726
|
|
Niger
|
5323
|
0,0092
|
|
Nigeriya
|
165400
|
0,2875
|
|
Nikaragua
|
6298
|
0,0109
|
|
Norvegiya
|
369000
|
0,6414
|
|
Ozarbayjon
|
42510
|
0,0738
|
|
Palau
|
164
|
0,0002
|
|
Panama
|
24750
|
0,043
|
|
Papau yangi Gvineya
|
8200
|
0,0142
|
|
Paragvay
|
13610
|
0,0236
|
|
Peru
|
127400
|
0,2214
|
|
Pokiston
|
166500
|
0,2894
|
|
Polsha
|
423000
|
0,7352
|
|
Portugaliya
|
219800
|
0,382
|
|
Qamar orollari
|
525
|
0,0009
|
|
Qatar
|
92540
|
0,1608
|
|
Qirg‘iziston
|
4681
|
0,0081
|
|
Qozog‘iston
|
107000
|
0,1859
|
|
Quvayt
|
114900
|
0,1997
|
|
Rossiya
|
1255000
|
2,1814
|
|
Ruanda
|
5011
|
0,0087
|
|
Ruminiya
|
160700
|
0,2793
|
|
Salvador
|
22170
|
0,0385
|
|
Samoa
|
567
|
0,0009
|
|
San-Marino
|
1048
|
0,0018
|
|
San-Tome va Prinsipi
|
189
|
0,0003
|
|
Saudiya Arabistoni
|
379500
|
0,6596
|
|
Senegal
|
12610
|
0,0219
|
|
Sent-Kits va Nyovis
|
547
|
0,0009
|
|
Sent-Lyusiya
|
991
|
0,0017
|
|
Sent-Vinsent va Grenadina
|
625
|
0,001
|
|
Serbiya
|
42390
|
0,0736
|
|
Seyshel orollari
|
656
|
0,0011
|
|
Singapur
|
163100
|
0,2836
|
|
Slovakiya
|
88300
|
0,1534
|
|
Sloveniya
|
49550
|
0,0861
|
|
Solomon orollari
|
668
|
0,0011
|
|
Somali
|
2731
|
0,0047
|
|
Sudan
|
54290
|
0,0943
|
|
Surinam
|
3147
|
0,0054
|
|
Suriya
|
54350
|
0,0944
|
|
Svazilend
|
2929
|
0,005
|
|
Serra-Leone
|
2064
|
0,0035
|
|
Tailand
|
266400
|
0,463
|
|
Tanzaniya
|
22160
|
0,0385
|
|
Togo
|
2771
|
0,0048
|
|
Tojikiston
|
4577
|
0,0079
|
|
Tonga
|
259
|
0,0004
|
|
Trinidad va Tobago
|
2300
|
0,0399
|
|
Tunis
|
39570
|
0,0687
|
Yuqoridagi jadvalni quyidagicha turkumlash mumkin. Bundan xulosa shuki, dunyoda 20 davlat yer shari quruqligining 61,78% tashkil qilar ekan, dunyoda 20 davlat yer shari aholisining 70,55%ni hamda dunyoda 20 davlat jahon yalpi ichki mahsulotini 82,45%ni tashkil qilar ekan. E’tibor bersangiz turli ranglarga bo‘yalgan mamlakatlar bu uch ko‘rsatkichda ishtirok etgan: ya’ni, Rossiya yer shari quruqligini 11,48% egallagan holda 2,06% dunyo aholisiga ega, shu bilan birga 2,18% dunyo yalpi ichki mahsulotida ulushi bor.
Jadvalda 160 dan ortiq mamlakatni 3 guruhga bo‘lingan xolda asosiy iqtisodiy ko‘rsatkichlari keltirilgan. Yuqori darajali ko‘rsatkichga 24 mamlakat ajratilgan bo‘lib, ularning aholi soni 13,5 %ga teng bo‘lgan xolda umumiy yalpi mahsulotda 80%ga teng bo‘lgan. Aksincha, past darajali mamlakatlar soni 45 ta bo‘lib, aholining miqdori 55 %ga teng bo‘lgan xolda umumiy YAIMning 5%inigina tashkil etgan. Jon boshiga olganda YAIM 324 dollar bo‘lib, yuqori darajali mamlakatlarga nisbatan 71 marta pastdir. Iste’mol xajmini taqqoslasak, bu ko‘rsatkich bo‘yicha tafovut 60 barobarga to‘g‘ri keladi.
O‘rta darajadagilarga nisbatan ham aholi jon boshiga YAIM 11 barobar va iste’mol xajmi bo‘yicha esa 10 barobar yuqoridir.
Yuqori darajadagilar albatta rivojlangan mamlakatlardir. Bular bilan boshqa mamlakatlar iqtisodiy darajasidagi farq juda katta. Ayniqsa past darajali mamlakatlar bilan taqqoslash keskin farqlar mavjudligini ko‘rsatadi. Shu bilan birga rivojlangan mamlakatlar juda katta imkoniyatlarga egaligi va ustuvor ahamiyatli iqtisodiyot darajasida ekanligini bildiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |