Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

3.

 

Mulkchilik munosabatlarining mohiyati va iqtisodiy mazmuni. 

Mulkchilik shakllari 

Mulkchilik  munosabatlari  har  qanday  jamiyat  iqtisodiy  tizimining  asosini 

tashkil  qilib,  insoniyat  iqtisodiy  taraqqiyotining  mahsuli  hisoblanadi.  Mulkchilik 

munosabatlari  iqtisodiy  ne‘matlarni  ishlab  chiqarish  va  jamiyat  boyliklarini 

o‘zlashtirish jarayonlarida vujudga keladi. 

Mulkchilik munosabatlari - bu mulkka egalik qilish, undan foydalanish va uni 

tasarruf  qilish  hamda  ishlab  chiqarish  natijalarini  o’zlashtirish  jarayonida 

vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlardir. 

Mulkka  e

galik  qilish

  mulkdorlik  huquqining  uning  egasi  qo‘lida  saqlanib 

turishini  bildiradi  va  yaratilgan  moddiy  boyliklarni  o‘zlashtirishning  ijtimoiy 

shaklini  ifodalaydi.  Ayrim  hollarda  mulkka  egalik  qilish  uning  egasi  ixtiyorida 

saqlangan  holda,  undan  amalda  foydalanish  esa  boshqalar  qo‘lida  bo‘ladi.  Bunga 

ijaraga  berilgan  mol-mulkni  misol  qilib  keltirish  mumkin. 

Mulkdan  foydalanish

– 

---

56 

bu  mol-mulkning  iqtisodiy  faoliyatda  ishlatilishi  yoki  ijtimoiy  hayotda 

qo‘llanilishidir.  Mol-mulkdan  foydalanish  yuz  berganda  u  daromad  olish  uchun 

yoki  shaxsiy  ehtiyojni  qondirish  uchun  ishlatilishini  bildiradi. 

  Mulkni  tasarruf 

etish

–  bu  mol-mulk  taqdirining  mustaqil  hal  qilinishidir.  U  mol-mulkni  sotish, 

meros qoldirish, hadya qilish, ijaraga berish kabi hollar orqali ro‘y beradi. 

Mulkchilik jamiyatdagi ham huquqiy, ham iqtisodiy munosabatlar mazmunini 

o‘zida ifodalaydi. Mulkchilikning bu ikki jihati o‘zaro bog‘liq va bir-birini taqozo 

qiladi.  Shu  sababli  mulkchilik  bir  vaqtda  ham  iqtisodiy,  ham  huquqiy  kategoriya 

hisoblanadi.  Bunda,  hal  qiluvchi  rolni  mulkchilikning  iqtisodiy  tomoni  egallaydi. 

Agar  mulk  iqtisodiy  jihatdan  ro‘yobga  chiqarilmasa,  ya‘ni  ishlab  chiqarishda 

foydalanilmasa  yoki  mulk  egasiga  daromad  keltirmasa,  bunda  u  «huquqiy» 

kategoriya sifatida qoladi. 

Mulkchilik munosabatlari, uning ob‘ektlari va sub‘ektlari bo‘lishini shart qilib 

qo‘yadi.