Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

iste’molchi  didida

  ijobiy  o‘zgarish  ro‘y  bersa, 

narxning  tegishli  darajasida  unga  bo‘lgan  talab  ortadi.  Iste‘molchi  didiga  salbiy 

ta‘sir ko‘rsatadigan holatlar talabning qisqarishiga olib keladi.  

2. 

 

O‘z-o‘zidan  aniqki,  bozorda 

iste’molchilar  soni 

ko‘paysa,  talab  ortadi, 

ularning  soni  kamaysa,  talab  qisqaradi.  Masalan,  aloqa  vositalarining 

                                                             

23

 

McConnell,  Brue.  Economics:  principles,  problems  and  policies.  20th  edition.  America,  New  York:  McGraw-Hill,  2014. 

page 48

. 

 

---

123 

takomillashuvi  xalqaro  moliyaviy  bozor  doirasini  mislsiz  kengaytiradi  hamda 

aktsiya  va  obligatsiya  kabi  moliyaviy  aktivlarga  bo‘lgan  talabning  o‘sishiga  olib 

keladi.  Tug‘ilish  darajasining  pasayishi  bolalar  bog‘chasi  va  maktabga  bo‘lgan 

talabni kamaytiradi. 

3. 

 

Iste‘molchi daromadi o‘zgarishining talab hajmiga ta‘siri boshqa omillarga 

qaraganda ancha  murakkab. Pul daromadining ortishi juda  ko‘p tovarlarga talabni 

nisbatan  oshiradi,  daromadning  kamayishi  esa  bunday  tovarlarga  talabni  kamay-

tiradi. Daromad oshsa, uning o‘sishiga qarab iste‘molchilar  narxi  yuqori bo‘lsada, 

ko‘proq  sifatli  tovarlarni  xarid  qiladi,  bunda  ular  kamroq  non,  kartoshka,  karam 

sotib  olishi  mumkin.  Ortiqcha  daromad  unga  ancha  yuqori  oqsil  tarkibiga  ega 

bo‘lgan  oziq-ovqat  mahsulotlari  masalan,  go‘sht  va  sut  mahsulotlari  xarid  qilish 

imkonini  beradi.  Daromadning  o‘zgarishi  bilan  talab  to‘g‘ri  mutanosiblikda 

o‘zgaradigan tovarlar 

oliy toifali tovarlar 

deyiladi.  

 Daromadlar  kamayganda  talab  oshadigan  tovarlar 

past  toifali  tovarlar

 

deyiladi (masalan, kartoshka).  

4. 

 

O‘zaro  bog‘liq  tovarlarga  talabning  ortishi  yoki  kamayishi,  ularning  bir-

birining o‘rnini bosish darajasi bilan belgilanadi. Shu sababli sariyog‘ narxi oshsa, 

bu  margaringa  bo‘lgan  talabning  ortishiga  olib  keladi.  Agar  sariyog‘  narxi  tushsa 

bu  margaringa  bo‘lgan  talabni  kamaytiradi.  Demak,  agar  ikki  tovar  o‘rnini 

bosuvchi tovarlar hisoblansa, ulardan birining narxi bilan boshqasiga bo‘lgan talab 

hajmi  o‘rtasida  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  bog‘liqlik  mavjud  bo‘ladi.  Ikkita  tovar  bir-birini 

to‘ldiruvchi  hisoblansa,  ularga bir  vaqtda  talab  paydo bo‘ladi. Masalan benzin  va 

motor  yog‘iga  talab  o‘zaro  bog‘liq  bo‘lib,  ular  bir-birining  narxi  va  boshqasiga 

bo‘lgan talab hajmi o‘rtasida teskari bog‘liqlik mavjud bo‘ladi. 

5. 

 

Kelgusida  iste‘molchi  daromadlari  va  tovar  narxi  o‘zgarishining  kutilishi, 

tovarlarning  mavjud  bo‘lishi  yoki  bo‘lmasligi  kabi  omillar  talab  hajmini 

o‘zgartirishi  mumkin.  Kelgusida  narxning  nisbatan  oshishining  kutilishi,  iste‘-

molchi  joriy  talabning  oshishiga  olib  keladi.  Aksincha,  narxning  pasayishi  va 

daromadning  ko‘payishining  kutilishi  tovarlarga  bo‘lgan  joriy  talab  hajmining 

qisqarishiga sabab bo‘ladi. 

---

124 

6.