Botanika” kafedrasi G. f f. d dotsent V b. Sh. T. Yakubjonova

2-topshiriq

Savol	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Javob	A	D	A	C	D	B	A	D	A	D

11	12	13	14	15	16	17	18	19	20
A	C	B	D	A	C	A	2	E	A

21	22	23	24	25	26	27	28	29	30
A	A	C	B	A	G	G	B	D	D

3-topshiriq

1. Orol dengizining tubi tektonik harakatlar ta’sirida cho‘kishi natijasida paydo bo‘lgan. Orol cho‘kmasining ilk Amudaryo va Sirdaryo suvi bilan to‘lishi eramizdan avvalgi 1-ming yillikning birinchi yarmida ro‘y bergan. So‘ngra tabiiy omillar ta’sirida (Amudaryo va Sirdaryo suvining ko‘payib, ozayib turishi ta’sirida) Orol dengizi suv sathi goh pasayib, goh ko‘tarilib turgan. So‘nggi 200 yil (1961-yilga qadar) ichida Orol dengizining suv sathi uch marta ko‘tarilib, ikki marta pasaygan.

Orol suv sathining pasayishi va uning salbiy oqibatlari. Orol havzasida 1961-yildan boshlab sug‘oriladigan yerlar maydonining muttasil ravishda ortib borishi, suv omborlar barpo etilishi, shaharlar va sanoat obyektlarining ko‘payishi, aholi sonining o‘sishi natijasida Amudaryo va Sirdaryo yil sayin Orolga kam suv quya boshladi, aksincha, ko‘l yuzasidan bug‘lanish miqdorining ortib borishi oqibatida ko‘l suv sathi pasayib, asosiy qismi quruqlikka aylandi.

3.1.  Ochiq  kanallami  betonlashtirish,  suvni  me’yorida  taqsimlash,  yangi (tom-chilatib,  yomg‘irlatib)  sug‘orish  usullarini  joriy  qilish  sel  suvlaridan oqilona   foydalanish.  Bu  tadbirlar  Orol  suvini  ko‘paytirish  bilan  birga, uning  havzasi-dagi tabiiy,  ijtimoiy — iqtisodiy jarayonlami  yaxshilaydi.
2.  Orohiing  asosiy  manbayi  hisoblangan  Amudaryo  va  Sirdaryo havzalarini   qattiq  nazorat  qihb  iloji  boricha  ikki  daryo  suvini  ko‘paytirib Orolga  tashlash  lozim.  Amudaryo  havzasidagi  Sarez  ko‘li  suvininig  bir qismini  Rangún,  Norak,  Janubiy  Surxon,  Tolimaijon,  Qo‘yimozor,  Zand, 
Tuyamo‘yin,  Dautko‘l  suv  omborlarini,  Vaxsh,  Qarshi,  Amu-Buxoro 
kanallar  suvining  ma’lum  qismini  Amudaryoga  qaytarish  kerak.  Hozirgi 
vaqtda  birgina  Qoraqum  kanali  orqali  Amudaryodan  har  yili  12  km3  suv 
olinmoqda.  Mutaxassislar  fikriga  ko'ra  shuning  7  km3  gacha  hajmi 
bug'lanib  va qumga singib  yo‘q bo‘lmoqda.Kanalning  enini  qisqartirilib  betonlashtirilsa  5—6  km3  suvni  iqtisod qilib  Amudaryoga  qaytarish  mumkin.
Sirdaryo  havzasidagi  T o‘xtagul,  Andijon,  Qayraqum,  Chorvoq,  Chor- 
dara  suv  omborlari,  ba’zi  kanallar  suvining  bir  qismi  va  Haydarko‘l  suvi­
ning  hammasini tozalab  Sirdaryoga yuborish lozim.3.  Yana  bir  kechiktirib  bo'lmaydigan  muhim  masalalardan  biri sug'orishni  jadallashtirish  maqsadida  Amudaryo  va  Sirdaryo  havzalarida tashkil  etilgan  suv  omborlarining  holatidir.  Bu  suv  omborlariga  Amudaryo va  Sirdaryodan  ko‘p  suvlar  olinib  daryolar  suvining  keskin  qisqarishiga  sabab  bo'lmoqda.  Lekin  suv  omborlari  suvining  ko‘p  qismi  bug'lanib  ketmoqda,  yildanyilga  loyqalar hisobiga ulaming  sathi  ham  qisqarib  bormoqda.  Eng  achinarli  tom oni  shundaki,  deyarli  barcha  suv  omborlari  atayin tashkil  etilgandek jo ‘g‘rofiy  o‘miga  ko'ra  aholi  zich  yashaydigan  shaharlar va  qishloqlar  yuqorisida  (ustida)  qurilgan.  M a’lumki  bu  hududlar  yangi tektonik  harakatlar zonasiga  kiradi.  Shunday holatda  bu joylarda  kuchli  yer 
qimirlash  boim aydi  deb  kim  kafolat  bera  oladi?  Shulami  hisobga  olib 
ko'pgina suv omborlarining bahridan o‘tish kerak.4.  Surxondaryo,  Qashqadaryo,  Buxoro,  Navoiy,  Choijo‘y  vohalarida vujudga  kelayotgan  barcha  qaytarma,  oqova  va  zovur  suvlarini  yig'uvchi maxsus  kollektorlar  qazib,  suvni  Orolga  oqizishni  zudlik  bilan  amalga osliirish kerak.