Botanika indd

zarpechak, devpechak, shumg‘iya 
kabi pa- 
razit o‘simliklar ayrim yowoyi va madaniy o‘simliklaming 
rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Archa, qarag‘ay, terak va boshqa o‘simliklar o‘zidan 
uchuvchan modda (fitonsid)lar ajratib chiqaradi. Ajralgan 
moddalar ko‘pchilik zararli mikroorganizmlami holdan toy- 
diradi, hatto nobud qiladi.
Qushlar va ayrim sutemizuvchi hayvonlar danakli me- 
valami yeb, ulaming urug‘larini boshqa joylarga tarqatishga

---

sababchi bo‘ladi. Hayvonlaming o‘simliklarga ta’siri xilma- 
xil yo‘llar bilan namoyon bo‘ladi. Shunday qilib, o‘simliklar 
hayoti tashqi muhitning ayrim ekologik omillari ta’sirida 
bo‘ladi. 0 ‘simliklar turlarining kamayishiga va yashash sha- 
roitiga inson bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Odamlar xo‘jalik faoliyatida o‘simliklar dunyosiga juda 
katta ta’sir etadi. Ulaming o‘simliklarga ta’sirini 
ijobiy
va 
salbiy
ta’sirlarga ajratish mumkin. Ijobiy ta’sirlarga kat­
ta maydonlarda xilma-xil madaniy o‘simliklami ekish va 
yuqori hosil olish, o‘rmonlami tiklash, ochiq joylarga 
daraxtlar ekish, shahar va qishloqlami ko‘kalamzorlashtirish 
kabilar kiradi. Salbiy ta’sirlarga o‘rmonlami kesish, o‘sim- 
liklami ildizi, tugunagi va ildizpoyasi bilan yig‘ish va 
o‘rish, mol boqish, suv omborlari qurish, yangi yerlar- 
ni o‘zlashtirish, tashqi muhitni zararli kimyoviy moddalar 
bilan ifloslash kabilar kiradi.
Odamlaming o‘simliklarga salbiy ta’sirlari natijasida Yer 
yuzida o‘simliklar qoplami qisqarib, turlar tarkibi kamayib 
bormoqda.
Insonning suvdan noto‘g‘ri foydalanishi oqibatida Orol 
dengizining sathi pasayib ketdi, natijada zaharli chiqindilar 
bilan ifloslangan tuproq o‘simliklarga salbiy ta’sir etmoqda. 
Daryo bo‘ylaridagi to‘qaylar quriy boshladi. Ilgarigi hosildor 
o‘tloq va pichanzorlaming mahsuldorligi keskin o‘zgardi.
0 ‘rmonlar yong‘inlardan va suv bosishlardan ham katta 
zarar ko‘radi. Sayyohlar ham o‘rmonlarga katta ziyon yetka- 
zadilar. Ular chodir qurish uchun bir necha yosh daraxtlami 
kesadilar.
Inson dorivor o‘simliklardan keng foydalanadi. Hozirgi 
davrda dorivor o‘simliklaming 1500 dan ortiq turidan dunyo 
miqyosida foydalaniladi. Shuning uchun ham ba’zi bir dori­
vor o‘simliklar doimiy ravishda yig‘ilishi natijasida ulaming 
zaxiralari kamayib ketmoqda.
91

---

©
1. Ekologik omil deb nimaga aytiladi?
2. Ekologik omillar necha guruhga ajratiladi?
3. Yorug‘lik va harorat omillari o‘simlik hayotida qanday aha- 
miyatga ega?
4. 0 ‘simliklar bir-birlariga o‘zaro qanday ta’sir etishi mumkin?
5. Bakteriyalar bilan o‘simlik ildizlari o‘rtasida qanday bog‘lanish 
mavjud?
6
. Hayvonlar o‘simliklar hayotida qanday rol o‘ynaydi?
7. Odamning o‘simliklar dunyosiga ta’sirini qanday baholash mum- 
kin?
0
‘zingiz yashab turgan joyda odamlaming o‘simliklar dunyo- 
si va sharoitiga ko‘rsatayotgan salbiy ta’sirlarini aniqlang. Sal- 
biy ta’sirlaming oldini olish chora-tadbirlarini o‘ylab ко‘ring.