Botanika indd

144-rasm, Riniya va psilofitlar -
145-rasnu Qadimgi qirqquloqlar
qadimgi o‘simliklar 
va qirqbo‘g‘imlar
million yillar oldin Yer yuzida suvo‘tlaming ko‘p turlari 
yashagan va hukmronlik qilgan (144-145-rasmlar).
Dengiz chekingan sayin suvo‘tlaming ko‘pchiligi quruq- 
likka chiqib qolgan. Ba’zi suvo‘tlar dengizning sayozlash- 
gan joylarida, keyinchalik esa dengiz sohilidagi semam joy- 
larda yashashga moslashib borgan. Bular dengiz sohilidagi 
semam tuproqda o‘sa boshlagan va suvdan quruqlikka chiq- 
qan dastlabki quruqlik ocsimliklari hisoblangan. Bunga mi- 
sol qilib, 1859-yilda Kanadadan topilgan 
psiloflt, 
1912-yilda 
Shotlandiyadan topilgan 
riniya, 
1937-yilda Buyuk Brita- 
niyadan topilgan 
kuksoniyalami 
ko‘rsatish mumkin. 
Ular-
da ildiz va barglar bo‘lmagan, shoxlagan poya va shoxlar 
uchida sporangiylari bo‘lgan. Ulaming bo‘yi 50-70 sm, 
poyasining yo‘g‘onligi esa 5-10 sm ga yetgan.
Bu o‘simliklar million yillar davomida quruqlikda 
yashashga moslashib, o‘zgarib borgan.
Bundan 400-230 million yillar awal dastlabki quruq­
likka chiqqan o‘simliklardan qirqquloqlar va qirqbo‘g‘imlar, 
plaunlar 
paydo bo‘lgan. Bu davrda, qirqquloqsimonlar- 
ning o‘sishi va rivojlanishi uchun qulay sharoit vujudga kel- 
gan hamda bo‘yi 25-30 m, yo‘g‘onligi 1-1,5 m keladigan 
daraxtsimon 
qirqbo‘g‘imlar 
va 
daraxtsimon qirqquloq­
lar paydo bo‘lgan. Shu davming oxirlarida qirqquloqlardan 
urug‘li qurqquloqlar vujudga kelgan.
Bundan 200 million yillar ilgari urug‘li qirqquloqlardan 
ochiq urug‘li o‘simliklar paydo bo‘lgan.
140

---

Yangi, murakkab hayot sharoiti qirqquloqsimonlar 
uchun noqulay bo‘lib, ularning ayrimlari yo‘qola boshlaydi. 
Ularning ko‘pchiligi, ayniqsa, daraxt va buta shaklidagilari 
yo‘qolib ketgan. Ularning qoldiqlarini faqat qazilma holida 
uchratish mumkin. Qirqquloqsimonlaming о‘mini sekin-asta 
quruq iqlimga yaxshi moslashgan