Botanika indd

18-rasm.
 Ko‘ndalangiga 
kesilgan ildizning mikroskop- 
19-rasm.
 Ildiz qismlari
da ko(riiiishi
24

---

Ildiz tukchalari ildizni qoplovchi hujayralardan hosil 
bo‘ladi. Ildiz tukchalari orqali tuproqdan suv va unda eri­
gan mineral moddalar shimiladi. So‘ruvchi qismidan yuqo- 
rida o‘tkazuvchi qism joylashgan. Bu qismdagi o‘tkazuvchi 
to‘ qima hujayralari orqali suv va unda erigan mineral mod­
dalar yuqoriga - poyaga ko‘tariladi, poya va barglarda hosil 
boigan organik moddalar esa ildizga o‘tadi (19-rasm). Mak- 
kajo‘xorining ildizi poyadan atrofga 2 m, bosh piyozniki 
60-70 sm gacha yoyiladi. Makkajo‘xorining 1 mm2 socrish 
qismida 700 ta ildiz tukchalari bo‘ ladi.
Ddizning o‘sishi. 0 ‘simliklar turiga va o‘sish mut tiga qa- 
rab, ildizlar turlicha tezlikda o‘sadi. Masalan, g‘o‘za niholla- 
rining ildizi bir kecha-kunduzda 2-3 sm o‘sadi. Bunda o‘sish 
ildiz uchidagi hujayralarning bo‘linishi hisobiga sodir bo‘ladi.
Yantoq bor joyda suv bor, deyishadi. Haqiqatan ham, 
uning ildizi yerga 30 m gacha chuqur kirib boradi va yerosti 
suvlaridan foydalanadi.
Ildizlar boclinish qismidagi hujay- 
ralaming bo‘linib ko‘payishi hisobiga 
bo‘yiga o‘ sadi.
0 ‘ simliklaming boshqa organlari 
singari ildizi ham nafas oladi. Tup- 
roqdagi havo tirik hujayralarga kirib 
boradi. 0 ‘ simliklar ildizi yetarli dara- 
jada havo olishi uchun urug* yumshoq 
yerga ekiladi. Hosil yetilguncha yer 
bir necha marta yiunshatiladi. G‘o‘za, 
sabzavot va poliz ekinlarini chopiq qi- : 
lishning sababi ham shunda.
Qatqaloq tuproqda havo kam bo‘ - 
ladi. Shuning uchun barcha daraxt va 
butalaming tagini vaqti-vaqti bilan 
yumshatib turish tavsiya etiladi.
lldizning uchki qismi shikastlan- 
sa, uning bo‘yiga o‘ sishi to‘xtaydi va 
20-rasm.
25

---

yon ildizlaming hosil bo‘lishi kuchayadi. Natijada ildiz ti­
zimi tuproqning unumdor yuza qismida yon tomonga ba- 
quwat bo‘lib o‘ sa boshlaydi. 0 ‘ simliklaming bu xususi- 
yatidan dehqonchilikda foydalaniladi. Dehqonlar pomidor, 
karam, bulg‘ or qalampiri kabi o‘ simliklardan mo‘ l hosil 
olishda o‘ simliklami urug‘dan o‘ stirib, keyin boshqa joyga 
ko‘chirib o‘tqazishdan awal ildizning uchki qismini chilpib 
tashlaydilar (20-rasm. A - chilpish. В - tuproq tortilganda 
qo‘ shimcha ildiz hosil bo‘ lishi).
1. Ildiz qaysi qismidan o‘ sadi va buni qanday isbotlash mum-
2. Asosiy ildizni chilpishdan maqsad nima?
3. Ildiz qinchasining vazifasini tushuntirib bering.
4. Tuproqdagi havo ildizlarga qanday ta’ sir etadi?
^  
Bug‘doyning yosh maysasini tuproqdan ehtiyotlik bilan
?j V y sug‘urib, diqqat bilan kuzating va uning qaysi qismiga nima 
uchun tuproq yopishganini aniqlang.