Botanika indd

BIR URUG‘PALLALI 0 ‘SIMLIKLAR SINFI
(LOLASIMONLAR)
Bir urug‘pallali o‘simliklar sinfiga 67 oilaga mansub 
58 000 ga yaqin tur kiradi.
56-§. LOLADOSHLAR OILASI
Ilgari loladoshlar oilasiga kirgan piyoz va shirach tur-
kumlari mustaqil piyozdoshlar va shirachdoshlar oilalariga
ajratilgan.
Loladoshlar oilasi dunyoning deyarli hamma qismidagi 
cho‘l, adir va tog‘larda o‘sadigan 400 ga yaqin tumi o‘z 
ichiga oladi. Ularga ildizpoyali, piyozboshli ko‘p yillik o‘tlar 
va qisman butasimon o‘simliklar kiradi.
Bu oila vakillarining barglari oddiy, butun, parallel yoki 
yoysimon tomirli, shakli nashtarsimon, tasmasimon yoki 
ellipssimon bo‘lib, poyada ketma-ket o‘mashgan. Gulla­
ri to‘g‘ri, ikki jinsli, yakka-yakka yoki to‘pgulda joylash­
gan. Gulqo‘rg‘oni oddiy, gultojsimon, 6 ta erkin yoki bir- 
biriga qo‘shilgan gulqo‘rg‘on bargchalaridan tashkil topgan. 
Changchilari ham 6 ta, 3 tasi tashqi, 3 tasi esa ichki hal- 
qada o‘mashgan. Urug‘chisi 1 ta, 3 ta urug‘chibargning 
qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. Mevasi ko‘sakcha yoki rezavor 
meva (134—135-rasmlar).
Bu oila vakillaridan biri lola turkumiga mansub qizil 
loladir. U aprelning oxiri - mayning boshlarida adir va 
tog‘laming quyi qismidagi yonbag‘irlarda ochiladigan yirik 
gulli o‘simlik. Bo‘yi 20-45 sm. Barglari 3-4 dona, ustida to‘q 
binafsha rangli dog‘lari bor. Guli bitta, yirik, sarg‘ish-qizil,
133

---

134-rasm.
Lola gulining tuzilishi
135-rasm.
Lolaning mevasi - ko‘sak
JJ6-rasm.
Lolaning 
137-rasm.
rivojlanishi 
Greyg lolasi
>4.
pastki qismi qora dog‘li. Changchi iplari qora, changdonlari 
sariq. Mevasi 3 chanoqqa bo‘linib ochiladigan ko‘sakcha.
Qizil lola urug‘idan va piyozboshidan ko‘payadi (136- 
rasm). Keyingi paytlarda odamlaming shafqatsiz ravishda 
yulishi va piyozboshilarining kovlab olinishi natijasida uning 
soni juda kamayib ketgan. Hozirgi vaqtda u muhofaza qilinadi 
va 0 ‘zbekiston Respublikasining «Qizil kitob»iga kiritilgan.
0 ‘zbekistonda lolalaming 23 ta turi uchraydi. Bulaming 
hammasi 0 ‘zbekiston Respublikasining «Qizil kitob»iga ki­
ritilgan (137-rasm).
Bahoming birinchi darakchilari sifatida mart oyining 
boshlaridayoq boychechaklar unib chiqadi. Bular bo‘yi 10-15 
sm keladigan, ingichka poyali va ingichka bargli, tubida 
piyozboshchasi bor ko‘p yillik o‘tlardir. Gullari sariq yoki