Bosimov Ahror Mavzu: Fermentlar faolligining boshqarilishi Fermentlarning faоlligini bоshqarilishi

Fermentlarni tibbiyotda qo’llanilishi:

 

1. Insonlarning ba’zi kasalliklari ularni to’qimalarida bitta yoki bir qancha fermentlarni nasliy yetishmasligi yoki kamchiligi bilan bog’liq bo’ladi. Masalan galaktozani glyukozaga aylantirib beradigan fermentning bolalarda yetishmasligi galaktozemiyaga sabab bo’ladi, bunda bola ortiqcha galaktoza bilan zaharlanadi va hayotining birinchi oylarida halok bo’ladi.

Ba’zan patolagik o’zgarishlar biror bir fermentning ortib ketishi natijasida ham vujudga kelishi mumkin. Fermentopatiya deb ataladigan shu kabi misollarni ko’plab keltirish mumkin.

2. Tibbiyotda tashxis uchun ahamiyatga ega - qon, siydik, to’qima preparatlarida fermentlar miqdorini aniqlash orqali kasallik tashxisini qo’yish va uni klinik manzarasini kuzatib borish mumkin masalan: LDG va aminotransferazalar izofermentlarining qondagi miqdorini belgilash orqali yurak va jigar kasalliklarini bir-biridan ajratish va kasallikning kechishini kuzatish mumkin – yshbu jarayonga fermentodiagnostika deyiladi. Ishqoriy fosfatazaning ma’lum formasi suyak to’qimasi uchun organospesifikdir va raxit bilan kasallangan bolalarda uning faolligi klinik davrgacha ortadi.

O’tkir gepatitlar qonda ALT-alaninaminotransferaza, LDG₄, LDG₅ izoformalari, miokard infarktda - LDG₁ , LDG₂ izofermentlari va kreatinkinaza faolligining keskin oshishidan kelib chiqadi.

3. Fermentlar bilan davolash fermentoterapiya deyiladi. Masalan, proteolitik fermentlar (tripsin, xemotripsin) xirurgiyada yiringli yaralarni tozalashda ishlatiladi. Ushbu fermentlar asosida tanani qoplab turuvchi teri termik yoki turli (kimyoviy) yo’l bilan kuyishlarida ularning bitib ketishini tezlatish uchun sirtdan qo’llaniladi.

Tripsin yalig’lanishga qarshi quyidagi holatlarda – gaymoritlarda, osteomielitlar, tromboflebitlarda mushak orasiga yuborish orqali davo qilinadi.

Hozirgi kunda burun halqum kasalliklarida, ko’z konyuktivalarining yalig’lanishida lizosim keng doirada davolash maqsadida qo’llanilmoqda.

Ma’lumki farmatsiyada keng qo’llanilib kelayotgan, tarkibida pepsin, lipaza, amilaza fermentlaridan iborat bo’lgan –festal, pistal, mezim forte, enzim forte va shu kabi pankreatinlar oziq ovqat mahsulotlarini hazm qilish yo’lida tegishli bo’limlarining sekretor funktsiyasi faolligi kamayganda yoki yetishmovchiligida bir necha yillardan beri buyurib kelinadi.

Nikotin kislotasi organizmda sil basillalarini rivojlanishi uchun zarur bo’lsa uning analogi izonikotinat kislota gidrazidi ftivazid silni davolash uchun foydalaniladi.

Fermentlarni o’rganish uchun ularni amaliyotda qo’llanishini ilmiy asosda o’rganish muhimdir.

Mikro va ultra–mikro usullar fermentlarning faolligini aniqlash, tashxis amaliyotida qo’llanilishi bilan birga ushbu usullar bilan, o’ndan ortiq fermentlar faolligi bir tomchi qonda aniqlashga erishilmoqda.