Bosim ostida payvandlash

3. Legirlangan po‘latlar va qotishmalar.
a) korroziyabardosh po‘latlar turli sinflarda bo‘lishi mumkin, masalan, austenitli, ferritli, austenit-ferritli po‘latlar.
Austenit sinfidagi po‘latlar (12X18H10T, 04X18H10, 08X15H24B4TP va b.) yuqori darajada mustahkamligi va ayni paytda plastikligi bilan ajralib turadi, korroziyabardoshligi ferrit sinfidagi (08X17T, 12X17) po‘latlarnikidan yuqoriroq. Eng kam mikdordagi uglerod (<0,12%) donalar chegarasida (500-800°C da) xrom karbidlari ajralib chiqishining oldini oladi va kristallitlararo korroziyaga qarshilikni saqlab qoladi. Ana shu maqsadlar uchun po‘latga kuchli karbid hosil qilgichlar – Ti, Nb qo‘shiladi (barqarorlashtiruvchi po‘latlar). Austenitlar po‘latlarning ρ₀ nisbatan yuqori (~170 mkΩ∙sm) va λ kichik bo‘ladi. Shu bois ular uchun payvanlash toki kam uglerodli po‘latlarga muljallanganidan ancha kichik b o‘lmog‘i darkor.
Deformatsiyaga qarshiligining yuqoriligi (~300 MPa) payvandlash kuchi F_pay ni kam uglerodli po‘latlarga nisbatan 1,5 baravar oshirishni talab qiladi. Elektrodlar ish yuzasining shakli 1‑guruh metallarida bo‘lgani kabi tanlanadi, ammo ρ₀ ning nisbatan yuqoriligi va λ ning kichikligi elektrodlar materiallarining elektr o‘tkazuvchanligini mis elektr o‘tkazuvchanligining 55–75 % igacha kamaytirish va qattiqligini mos ravishda oshirish imkonini beradi.
Qiziganda darz ketishga moyillgining pastligi, quyma o‘zakning ustunsimon zich tuzilmali shakllanishi ushbu po‘latlarni o‘zgarmas kuch bilan payvandlash imkonini yaratadi (2.3.3-rasmdagi a siklogramma). Detallar 2 mm dan qalin bo‘lganda cho‘kichlash qo‘llaniladi (2.3.3-rasmdagi b siklogramma). Chokli payvandlash roliklarni uzluksiz aylantirish va tokni impulsli ulash bilan amalga oshirilib (2.3.3-rasmdagi b siklogramma), nuqtalari bir-birini 30-60% qoplab (bekitib) turuvchi uzluksiz mustaxkam-zich chok shakllantiriladi;
b) issiqa chidamli (issiqbardosh) po‘latlar va XH75MБTЮ, XH70Ю, XH38БT turidagi qotishmalar intermetallit usulida mustahkamlangan dispersion qattiqlashuvchi (qotuvchi) qotishmalardir. Oz miqdordagi bor, seriy donalar chegaralarining mustahkamligi qo‘shimcha ravishda oshishiga yordam beradi.
Bu qotishma va po‘latlar ρ₀ ning juda kattaligi (~90 mkOm∙sm) va λ ning juda kichikligi bilan ajralib turadi. Shu sababli talab etiladigan payvandlash toki kam uglerodli po‘latlarni payvandlash uchun ishlatiladigan payvandlash tokining 70% ini tashqil etadi. Deformatsiyaga qarshiligining yuqoriligi (~500MPa) ichki chayqalib to‘kilishlarning oldini olish maqsadidda juda yumshoq rejimlarni, t_pay=(2–3)t_{pay 1} va payvandlash kuchi katta, ya’ni F_pay=(2,5–3)F_pay.1 bo‘lishini talab qiladi, bu yerda: t_pay.1 va F_pay.1 – mos ravishda 1-gurux metallari uchun vaqt va kuch. Mazkur materiallar odatda ish yuzasi yassi elektrodlar (ish yuzasi silindrsimon roliklar) bilan payvandlanadi. Ammo ρ₀ ning kichikligi tufayli elektrodlar va roliklar materiallarining elektr o‘tkazuvchanligi 45 % gacha kamaytirillishi mumkin, σ*_D ning yuqoriligi sababli esa qattiqligi 160–240 MPa gacha oshirilishi kerak. Nuqtali payvandlashda odatda a siklogrammadan (2.3.1- rasm) foydalaniladi, birok ch o‘kish bo‘shiqlari paydo bo‘lishining oldini olish, tob tashlashni va qoldiq z o‘rikishlarni kamaytirish, ayniksa, detallar 1,5 mm dan qalin bo‘lganda, b va d siklogrammalardan (2.3.1-rasm) foydalaniladi. Chokli payvandlash b siklogramma bo‘yicha olib boriladi (2.3.3-rasmga qarang);
d) Issiqqa chidamiligi oshirilgan XН70ВMTЮФ, XН77TЮР, XH60ВT, XН56ВMTЮ va boshqa po‘latlar tarkibining murakkabligi bilan farq qiladi. Ular odatda disporsion qotirish usulida mustahkamlanadi, ularning ayrimlarida donalari chegarasi bo‘ylab qiyin eriydigan fazalar bo‘lib, ular qiziganda asosiy faza bilan sust o‘zaro ta’sirlashadi.
Bunday tuzilish ρ₀ (120–150) ni mkΩ∙sm va σ*_D ni keskin oshiradi (700 MPa gacha). Shu bois tok mos ravishda kamaytiriladi (I_pay=0,6I_pay.1), chayqalib t o‘kilishlarning oldini olish maqsadida t_pay=(2,5–4)t_{pay 1} bo‘lgan yumshoq payvandlash rejimi va oldindan qizdirish qo‘llaniladi (10.1-rasmdagi f tok siklogrammasi). Tokni asta-sekin oshirib borish ham maqsadga muvofiq, bo‘ladi. "b" kichik guruhi uchun bo‘lgani kabi, kuch siklogrammasi bilan eng katta kuchlar o‘rnatiladi: F_pay=(3–4)F_pay.1. Ushbu kichik gurux materiallarining ρ₀ qiymatlari kattaligi va issiqqa chidamliligini yukoriligi elektr o‘tkazuvchanligi past bo‘lgan maxsus qattiq (240 MPa gacha) elektrod materiallarini talab qiladi.