|
Suyuqlikli bosim o'lchash asboblari
Suyuqlikli asboblar o'zining to'zilishi va ishlatilishining soddaligi hamda o'lchashining deyarli aniqligi bilan tavsiflanadi. Bu asboblar tajriba va texnikaviy o'lchovlarda keng qo'llanadi. Asbob turli ishchi ha simob, suv va spiri bilan suyuqliklar, ko'pincha simob, to'ldiriladi. Ikki naychali (U simon) manometr va manovakkummetrlar U harfi shaklidagi shisha naychadan iborat. Naycha to'g'ri chizilgan shkalali taxtachaga biriktirigan (1-rasm) Bu turdagi asboblarning ishlash prinsipi tutash idishlar qonuniga asoslangan. Naychalarning biri ortiqcha bosimi o'lchanayotgan hajmga ulanadi. Agar naychaning ochiq qismidagi suyuqlik ustunining gidrostatik bosimi ikkinchi qismidagi bosim bilan mos kelsa, tizim muvozanat holatda bo'ladi. Shunday qilib, quyidagi ifodani yozish mumkin. Bu erda Por oʻlchanayotgan bolin, Nin Patmosfera bosim, N/m²; S - naycha kesimining yuzasi, m²; H suyuqlik sathining (ustun uzunligining)farqi, m; p- suyuqlikning zichligi, kg/m; pr manometming suyuqlik ustidagi muhit zichligi, kg/m²; g-tezlanish kuchim, m/s²;
Demak,
Agar manometrdagi suyuqlik ustida gaz bo'lsa, u holda: Sathlar farqi naychaning ung va chap tomonidagi shkala bo'yicha ko'rsatkichlari yigindisi kabi aniqlanadi. Bosimlar farqini o'lchashda suyuqlikli differensial ikki naychali manometrining bir tomoniga (musbat) katta bosim, ikkinchi tomoniga esa (manfiy) kichik bosim beriladim. Musbat va manfiy tomonlardagi suyuqlik sathining fari o'lchanayotgan bosimlar farqiga proporsional. Ikki naychali manometrlarga bir qator hatolar xosdir. Bunga sabab sayuklik meniskining holatini noaniq hisoblanishi, atrof muhit haroratining o'zgarishi, kapillyarlik hodisalari va hokazo. Hatolaming ko'pchiligi tuzatishlar orqali e'tiborga olinishi mumkin. Suyuqlikli ikki naychali asboblaming kamchiligi ikki marta hisob olib borishning zarurligidadir, buning natijasida o'lchashning hatosi ko'payadi. Bir naychali (kosali) asboblar. Bu asboblar ikki naychali asboblarning bir turi bo'lib, ikkinchi naycha o'miga keng idish (kosa) ishlatiladi. Ortiqcha bosim ta'sirida kosadagi suyuqlik sathi pasayib, naychadagi sath oshadi. Bu hol uchun quyidagini yozish mumkin:
Kosali manometrning afzalligi shundaki, naychasimon suyuqlik meniskining holati bir marta hisoblanadi. Bu asbobning kamchiligi idishdagi suyuqlik sathining pasayishi natijasida N ga teng hato sodir bo'lishidadir. Ferrodinmaik datchik bilan ta'minlangan qung'iroqli asbob chizmasi 3 rasmda keltirilgan. Asbobning sezgir unsuri qung'iroq, 4 ning ochiq, tarafi bilan qisman moyga chuktirilgan. Asbobga ikkita naycha ulangan katta bosim qung'iroq ustida, kichik bosim esa uning ichiga beriladi qung'iroq, quzg'almas bachok 3 da joylashgan burchakli richag 1 ga ilinadi qung'iroq hosil qilgan zuriqish prijima 5 orqali muvozanatlanadi. Qung'iroq siljishi bilan bosimning o'zgarishi natijasida richag 1 va ferrodinamik datchik 7 ning ramka o'qi 9 da joylashgan maxsus shesterenka 8 bilan qattiq bog'langan sektori 2 buriladi. Shunday qilib, datchik ramkasining burilish burchagi, binobarin, uning EYK qung'iroqqa ta'sir ko'rsatuvchi bosimlar farqiga proporsional. Prujina 5 ning tarangligi vint 6 orqali rostlanadi.
Hozirgi paytda bosimning siyraklanishini va bosim o'zgarishlarini o'lchash uchun qung'iroqli asboblarning katta nomenklaturasi chiqariladi. Ko'rsatishlarni masofaga uzatish elektr hamda pnevmatik tizimlar orqali bajariladi. Bosimni o'lchashning chegarasi 98,1 dan 392,4 N/m² gacha, aniqlik sinfi esa 1,5. Asbobning ikkilamchi asbob shkalasi bo'yicha yo'l quyiladigan asosiy hatosi +2%.
Xalqali asboblar. Xalqali asboblar kichik bosim, siyraklanish va bosimlar farqini o'lchash uchun muljallangan. Bu asboblarning ishlashi xalqali tarozi» prinsipiga asoslangan. Asbobning prinsipial chizmasi 4-rasmda keltirilgan. Bu asboblaming asosiy qismi kovakli metall xalqa 1 dan iborat. Uning prizma uchi harakatsiz tayanchga o'matilgan va yarimgacha suyuqlik (suv, moy yoki simob bilan to'ldiriladi.)Tusiq 2 va xalqadagi suyuqlik bush joyni 1 va 11 bushliqlarga bo'ladi. Bosim yoki siyraklanishni o'lchaganda xalqa bushliqlaridan biriga elastik naycha ulanadi, ikkinchi bushliq atmosferaga chiqdi. Bosimlar farqini o'lchash kerak ko'rsatishlarni diagrammali qog'oz 12 ga yozadi. Qog'oz soat mexanizmi va elektr yuritgich orqali strelka 3 ni u yoki bu tomonga surish mumkin,
Naychasimon prujinali manometrlar ko'rsatishlarni hisoblash, yozish, signalizatsiya qilish va ko'rsatishlarni masofaga uzatish mo'ljallangan.
Memranali asboblar. Sunggi yillarda membranali asboblar tobora keng qo'llanilmokda. Bu asboblarda sezgir unsur sifatida elastik materiallardan hulingdek, gofirlangan plastikasimon membranalar tayyorlangan yumshoq, shuningdek, yoki gofirlangan membrana kutichalar ishlatiladi. Membranli asboblar, uncha katta bo'lmagan ortiqcha bosimlar va siyraklanishlarni o'lchash uchun (manometrlar, naporometrlar va tyagometrlar) hamda bosimlar farqini o'lchash uchun (deformanometrlar) qo'llaniladi. Bunday membranali asboblar turli modifikatsiyalarda ishlanadi hamda +250 Pa dan + 25 kPa gacha bo'lgan o'lchash chegaralariga muljallangan.
Ularning aniqlik sinfi 1,5 va 2.5.
Membranali asboblarning kamchiligi sezgir unsur harakatchan markazining sust yurishi. Membrana qattiqligining hisobdan chetlanishi va uni rostlash murakkabligidadir. Sezgir unsurlarning bu kamchiligi elektrik va pnevmatik kuch kompensatsiyasi chizmasi bo'yicha ko'rilgan asboblarda bartaraf etiladi.
Silfonli asboblar. Hozirgi paytda sezgir unsur sifatida devorlari gofirlangan metall silindrdan iborat silfonli asboblar keng qo'llanilmokda. Silfonlar jez, zanglamas pulat (X 189T) va boshqalardan tayyorlanadi. Silfonlarni baʼzi turlari vint prujinali qilib tayyorlanadi, buning natijasida gistirezis va nochiziqlik ta'siri kamayib, asbobning qo'llanilish diapazoni kengayadi. Silfonlar bir qatlamli va ko'p qatlamli bo'ladi. Silfonlar turli diametrli uzunlik va turli gofirlar soni bilan chiqariladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
