Boshqaruv va menejment Boshqaruv (menejment)ning mohiyati va tizimi

rasm. Menejment tizimining tuzilishi
Tashkilot menejmenti tizimini boshqaruvchi tizimchasi quyidagilarni o'z ichiga quyidagilarni oladi: xodimlarni boshqarish, menejmentning sotsiologiyasi va psixologiyasi, boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va amalga oshirish, qarorlarni qabul qilishdagi tahlil, qarorlarni qabul qilishdagi bashorat.


3. Menejmentning ilmiy yondashuvlari va tamoyillari
Menejmentning samaradorligi ko'proq darajada ilmiy yondashuvlar va tamoyillardan foydalanish bilan belgalanadi. Hozirgi vaqtda amaliyotda menejment ga nisbatan faqat ba'zi bir ilmiy yondashuvlar va tamoyillar qo'llaniladi., bu uni tushunishni "torligi" bilan izohlanadi.
Har bir ob'yektni boshqarishning nazariyasi va amaliyoti tahlili R.A.Fatxutdinov bo'yicha menejmentga nisbatan o'z ilmiy yondoshuvlarini qo'llash zarurligini belgilashga imkon beradi. (2.1- jadval).
jadval
Menejmentga nisbatan yondoshuvlar

Nomi	Qisqacha mazmuni
Ma’muriy	Ma’muriy yondoshuvda me’yoriy hujjatlardagi menejment tizimining vazifalari, huquqlari, majburiyatlari, elementlari tartibga solinadi
Qayta ishlab chiqaruvchi	Qayta ishlab chiqaruvchi yondoshuv bozor ehtiyojlarini kamroq xarajatlar bilan qanoatlantirish uchun tovar ishlab chiqarishni doimo qaytadan boshlashga mo’ljallangan
Dinamik	Dinamik yondoshuvda boshqaruv ob’ekti dialektik rivojlanishda, sabab-natija aloqalarida va birgalikdagi tobelikda ko’rib chiqiladi
Integratsiyali	Integratsiyali yondoshuvda alohida tizimchalar va boshqaruv tizimining elementlari o’rtasida o’zaro aloqa o’rnatiladi
Miqdoriy	Miqdoriy yondoshuvning mohiyati matematik, statistik va muxandislik hisoblashlar yordamida miqdoriy baliolashdan foydalanishdan iboratdir
Majmuaviy	Majmuaviy yondoshuvda menejmentning texnik, iqtisodiy ijtimoiy va boshqa jihatlari hisobga olinadi
Marketingli	Marketing yondoshuvi boshqaruvchi tizimchalari iste’molchiga qaratishni ko’zda tutadi.
Me’yoriy	Me’yoriy yondoshuvda boshqaruvdagi me’yorlar va normativlar belgilanadi
Ahloqiy	Ahloqiy yondoshuv xodimga shaxsiy imkoniyatlarini his qilishga yordam berishdan iboratdir.
Jarayonli	Jarayonli yondoshuvda boshqaruv o’zaro bog’liq vazifalarning majmuasi sifatida ko’rib chiqiladi
Tizimli	Tizimli yondoshuvda har qanday tizimga o’zaro bog’liq elementlarning majmuasi sifatida qaraladi
Vaziyatli	Vaziyatli yondoshuv boshqaruvning har xil usullar qo’llanishi aniq vaziyat bilan belgilanishi nazarda tutiladi
Vazifaviy	Vazifaviy yondoshuvning mohiyati ehtiyojni qanoatlantirish uchun bajarish kerak bo’lgan vazifalaring majmuasi sifatida ko’rib chiqilishida iborat bo’ladi

Ushbu yondoshuvlarni boshqaruvning asosiy tamoyillariga kiritish mumkin. Boshqaruv jarayonlarini aniq ob'yektlarini boshqarish jarayonida boshqaruv sub'yektlari (idoralari) amal qilishlari kerak bo'lgan jamiyatning ob'yektiv qonunlari va qonuniyatlaridan kelib chiquvchi asosiy qoidalar sifatida belgilash mumkin. Birinchi marta "boshqaruv tamoyillari" atamasini F.Teyl or kiritgan, u 1911 yilda "Ilmiy menejment tamoyillari" nomi ostida asarini nashr qilgan. Ishlarni bajarish asoslari va mehnat operatsiyalarini o'rganish asosida ishchilarning shaxsiy mehnatlarini boshqarishning to'rtta tamoyillarini shakllantirgan:

• 
  ishning har bir elementini bajarilishiga ilmiy yondoshuv;
  
• 
  ishchilarni tanlash, o'qitish va mashq qildirishga ilmiy yondoshuv;
  
• 
  ishchilar bilan kooperatsiyalashish;
  
• 
  natijalar uchun javobgarlikni menejerlar va ishchilar o'rtasida taqsimlash.
  

Menejment sohasidagi boshqa mashhur mutaxassis A.Fayol 1916 yilda "Umumiy va sanoat boshqaruvi" kitobida tashkilotlardagi boshqaruvchilar ishini shakllantirilgan holda ta'riflashni taklif qilgan.

• 
  xodimlarning shaxsiy ta'riflari, hamda ularning ruhiy va ruhiy-fiziologik xususiyatlari;
  
• 
  mehnatni va ish joylarini tashkil qilish usullari;
  
  • 
    xodimlarni tanlash, joy joyiga qo'yish, tayyorlash va qayta tayyorlash tizimi;
    
• 
  axborot ta'minoti va undan foydalanish;
  
• 
  xodimlarni rag'batlantirish tizimi;
  
• 
  jamoadagi ahloqiy-psixologik muhit;
  
  • 
    xodimlarning ijtimoiy-maishiy sharoitlari.
    

Ijtimoiy-psixologik jarayonlarni boshqarish o'z ichiga quyidagilarni oladi:

• 
  ijtimoiy-psixologik jarayonlarning me'yorlari va normativlarini ishlab chiqish;
  
• 
  bu me'yorlar va normativlarni bajarilishini tahlil qilish, hisobga olish va nazorat qilish;
  
• 
  ijtimoiy-psixologik jarayonlarni me'yorlashtirish va soglomlashtirish bo'yicha tadbirlarni ishlab chiqish,
  
• 
  bu tartiblarni tashkil qilish va ularni bajarilishini nazorat qilish, ijtimoiy -psixologik jarayonlarni tartibga solish.
  
• 
  Jamoada qulay ahloqiy-psixologik muhitni ta'minlanishi ijtimoiy-psixologik usullarning muhim vazifasi bo'ladi.
  

Quyidagilar uning muhim alomatlaridir;

• 
  rahbarlarning qo'l ostidagilarga bosimini yo'qligi;
  
• 
  jamoa a'zolarining o'zlarining vazifalari va ishlari holati haqida yetarlicha xabardorligi;
  
• 
  jamoa a'zolari va jamoatchilikning o'zaro talabchanligi; jamoaning har bir a'zosi tomonidan tashkilot (bo'linma)dagi ishlarni holati uchun javobgarlikni o'ziga olinishi;
  
• 
  jamoaga tegishli ekanlikdan qanoatlanish;
  
• 
  do'stona va ishga doir tanqid;
  
• 
  masalalarni muhokama qilishda fikrlarni erkin bildirilishi;
  
• 
  jamoada uzoqqa cho'zilib ketgan, vazifaviy nizolarning yo'qligi;