Boshqaruv psixologiyasi

Segregatsiya
– ma‟no jihatdan “uzoqlashish” ma‟nosini bildirib, jamiyatda 
odamlarning yoki muayyan ijtimoiy guruhlarning biror bir belgi jihatidan 
(masalan, jins, irq, ijtimoiy kelib chiqish kabi) tafovutlanishlari, biror sifat bois bir-
birlaridan sun‟iy tarzda uzoqlashtirilishini tushuntiruvchi hodisadir. Erkak va 
ayolning jamiyatdagi ijtimoiy maqomi nuqtai nazaridan, bu ularning jamiyatdagi 
ijtimoiy o„rni, nufuzi, ular mashg„ul bo„ladigan faoliyat turlari, bir-birlari bilan 
muloqot qilish imkoniyatlarini nazarda tutadi. Bunday uzoqlashtirish odatda 
muayyan ijtimoiy normalar, xulq-atvor stereotiplari, ijtimoiy institutlar vositasida 
amalga oshirilib, ba‟zan bu o„rinda ayrim ramziy belgilar (yurish-turish, kiyim-
kechak, ta‟qiqlar, odat va an‟analar va boshq.) ham o„ylab topilgan. Bunday 
tafovutlashuvlarning orasida jinsiga ko„ra uzoqlashuv holatlari alohida o„rin tutadi. 
Chunki segregatsiyaning jinsiy ko„rinishidan tashqari, uning yoshga oid, 
antropologik tiplarga oid, milliy-etnik ko„rinishdagi turlari ham bor.
Oddiy hayotda shaxslararo munosabatlar nazarda tutilgan holatlardagi 
segregatsiya asosan ijtimoiy ustanovkalar va stereotiplar shaklida o„zaro 
munosabatda bir shaxsning boshqa shaxs yoki guruhni idrok qilishi, o„zini o„zgalar 
doirasida tasavvur qilishi va shunda aniqlanadigan ajratuvchi belgilar vositasida 
namoyon bo„ladi. Ya‟ni, agar bu hodisani gender munosabatlar sohasida tasavvur 
etilsa, bu – yashirin yoki oshkora tarzda erkaklar va xotin-qizlar birgalikda faoliyat 
ko„rsatadigan sharoitlarda har ikki jins vakilining o„z jinsiy belgilari nuqtai 
nazaridan qarama-qarshi jins vakili yoki o„zini muayyan jins vakili sifatida idrok 
qilish oqibatida ba‟zi bir tafovutlarning borligini hamisha his etish va undan 
foydalanishlaridir. Masalan, ayol kishiga o„ta muhim va og„ir vazifa topshirilsa, u 
o„zining “nozik jins”ga taalluqli ekanligini bahona qilishi ham mumkin, yoki 
jinsidan qat‟iy nazar, erkakchasiga ishga to„g„ridan to„g„ri kirishib ketishi ham 
mumkin. Olimlarning fikricha, bu kabi holat, ya‟ni, o„zining jinsini bahona qilib, 
biror yumushlardan o„zini tortish, kamchiliklarni xaspo„shlash kabilar aslida 
erkaklarda oshkoraroq namoyon bo„lar ekan. Masalan, mehnat jamoasida oddiy 
tanaffus paytlarida erkak kishining o„zi choy damlab ichishi yoki kofe qaynatib, 

---

194 
ayol sherigiga taqdim etishi o„zi uchun ham, hamkasblar uchun ham erish tuyuladi. 
Bu ham oddiy kundalik hayotdagi segregatsiyaning bir ko„rinishi.
Segregatsiyadan farqli 
konvergentsiya
– shaxslararo munosabatlar tizimida 
muomalaning tig„izligi yoki uning yetishmasligi oqibatida fikr, o„y, maqsad va 
maslaklarning biriga birining uyg„unlashib, uyqash bo„lib ketishini izohlovchi 
holatdir. Masalan, gender munosabatlarida jinsiy tafovutlarning umumiylashib 
ketishi, ularning anglanmasligi, bir sifatning boshqa sifat bilan qo„shilib ketishidir. 
Ya‟ni, o„g„il bolalar bilan qiz bolalarning yillar davomida birga o„qishlari, dam 
olishlari, sport bilan shug„ullanishi, keyinchalik erkaklar bilan xotin-qizlarning 
birgalikda faoliyat yuritishlari konvergentsiyaning asosiy sabablaridandir. Bunday 
holatlar ayrim sharoitlarda jinslararo munosabatlarning o„ta iliq, samimiy, do„stona 
bo„lishini ta‟minlasa, boshqa bir sharoitda, aksincha, o„zaro dushmanlarday 
munosabatda bo„lishlarini ta‟minlaydi. Masalan, oxiri yillarda ayollarning 
avtomashina rulini boshqarishlari faoliyatini tahlil qiladigan bo„lsak, bunda aniq 
konvergentsiyani kuzatishimiz mumkin.
70