Boshqaruv hisobi

Xo‘jalik yurituvchi subyektning

operatsion segmentlari hamda javobgarlik markazlari bo‘yicha asosiy ko‘rsatkichlari hisoboti
(ming pul birligida)

Asosiy ko‘rsatkichlar to‘g‘risida hisobot (Xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbari uchun)
	Smeta bo‘yicha:		Chetlanish (+, -):
	joriy oyga	yil boshidan	joriy oyda	yil boshidan
A segmenti	450	1560	+ 90	+ 125
V segmenti
V segmenti
Ma’muriy-boshqaruv xarajatlari
Realizatsiya xarajatlari
Distribyutorlik xarajatlari
Jami
Asosiy ko‘rsatkichlar to‘g‘risida hisobot (A segmenti rahbari uchun)
Ip-kalava tsexi	150	650	+20	+35
Mato to‘qish tsexi

Rang-bo‘yoq tsexi
Tayyor mahsulot tsexi
Menejerlarning xarajatlari
jami	450	1560	+90	+125
Asosiy ko‘rsatkichlar to‘g‘risida hisobot (Mas’uliyat markazi rahbari uchun)
Asosiy material xarajatlari
Mehnat haqi xarajatlari
Yordamchi materiallar
Ishlab chiqarish braki
Elektr energiyasi sarfi
Yoqilg‘i sarfi
Boshqa xarajatlar
jami	150	650	+20	+35

2-§. Mas’uliyat markazlari faoliyatini moliyaviy baholash mezoni

Bozor iqtisodiyoti rivojlangan demokratik mamlakatlarda faoliyat yuritadigan xo‘jalik yurituvchi subyektlar amaliyotida moliyaviy xarakterga ega bo‘lgan to‘rtta ko‘rsatkichlardan foydalanadilar:

• 
  foyda;
  
• 
  aktivlarning rentabelligi;
  
• 
  qoldiq foyda;
  
• 
  iqtisodiy qo‘shimcha qiymat. Xarajat va daromad markazlari faoliyatining samaradorligini aniqlashda ushbu ko‘rsatkichlar mos kelmaydi.
  

Javobgarlik markazlari faoliyatini nazorat qilishda faqat birinchi ko‘rsatkichdan foydalanish mumkin, xolos. Sarmoya (investitsiya) markazi faoliyati natijasini tahlil etishda esa keyingi uchta ko‘rsatkichdan (aktivlar rentabelligi, qoldiq foyda va iqtisodiy qo‘shimcha qiymat) foydalanish, maqsadga muvofiq. Ushbu ko‘rsatkichlarni hisoblashda ana shu javobgarlik markazlariga tegishli bo‘lgan aktivlar qiymati va majburiyatlari to‘g‘risidagi axborotlar bo‘lishi zarur.
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning foydasi sotilgan mahsulot (xizmatlar)dan kelib tushgan tushum va mos ravishda ana shu mahsulotlarni ishlab chiqarish hamda realizatsiya qilish uchun sarflangan xarajatlarning farqi sifatida aniqlanadi. Xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyatini baholaydigan daromad ko‘rsatkichi mustaqil emas, balki ko‘proq amaliy ahamiyatga ega. Bo‘limlarning foydasini hisoblagandan so‘ng, keyingi ikkita, ya’ni aktivlarning rentabelligi va sof (qoldiq) foydani hisoblash mumkin.
Boshqaruv hisobi va tahlili nuqtayi nazaridan aktivlar rentabelligi (AR) ko‘rsatkichi aktivlarga sarf etilgan sarmoyaning qanchalik samarali foydalanganligini ko‘rsatadi. Aktivlar rentabelligi formulasi quyidagi ko‘rinishga ega:

AR = Bo‘limlar foydasi: Bo‘limlar aktivi

Boshqaruv hisobida umumiy qoida mavjud bo‘lib unga ko‘ra, agar taklif etilayotgan investitsiya loyihalaridan tushadigan foyda mavjud kapital qiymatidan yuqori bo‘lsa, xo‘jalik yurituvchi subyekt taklif etilayotgan sarmoyalarni qabul qilishi kerak. Javobgarlik markazlari faoliyatini baholashda qoldiq foyda ko‘rsatkichi ushbu umumiy qoidani inobatga oladi.
Qoldiq foyda (QF) – bu xo‘jalik yurituvchi subyekt ma’muriyati tomonidan belgilangan, mas’uliyat markazlari tomonidan minimal foyda me’yoridan ko‘proq ishlab topilgan foydaga aytiladi. Qoldiq foyda formulasi quyidagicha hisoblanadi:

QF = Bo‘lim foydasi – (Bo‘lim aktivlari x Maqsadli foyda me’yori)

Qavs ichidagi ko‘rinish foydaning qiymati bahosi bo‘lib, u javobgarlik markazlari uchun belgilangan foyda me’yorining minimal ko‘rinishidir. Javobgarlik markazlari tomonidan ushbu miqdordan yuqori topilgan har qanday miqdor xo‘jalik yurituvchi subyektga foyda keltiradi.
Iqtisodiy qo‘shimcha qiymat (IQQ) yoki boshqariladigan foyda. Chet el kompaniyalarining tajribalarida korxonalarning moliyaviy faoliyati natijalarini hisoblash uchun IQQ ko‘rsatkichidan foydalanishlari - aktivlardan samarali foydalanishga, kapitalni saqlashga, mehnat unumdorligini oshirishga va mijozlarga ko‘rsatiladigan xizmatlarning sifatini oshishiga olib kelmoqda.
Kompaniyaning aksiya va obligatsiya egalari uchun topgan daromadi va analogik darajada bo‘lgan xavf asosida mablag‘larning
boshqa kompaniyalarga sarmoya sifatida kiritilishidan tushgan daromad farqi - iqtisodiy qo‘shimcha qiymat deyiladi. Boshqacha qilib aytganda, xo‘jalik yurituvchi subyekt foydasidan barcha majburiyatlar qiymat ayirmasi iqtisodiy qo‘shimcha qiymat bo‘ladi.
Qoldiq foyda va iqtisodiy qo‘shimcha qiymat mohiyatan bir-biriga yaqindir. IQQ xo‘jalik yurituvchi subyektning asosiy faoliyatidan olingan foydadan soliqlar ushlab qolingandan so‘nggi foyda miqdoridir.