Boshqaruv hisobi

Boshqaruvga oid qarashlarning rivojlanish bosqichlari

Yillar	Shaxs yoki etnik guruh	Menejmentning rivojlanishidagi asosiy hissasi
Eramizdan oldin
5000	Shumerlar	Yozuv vujudga keldi, ma’lumotlar qayd qilina boshlandi
4000	Misrliklar	Rejalashtirish, tashkillashtirish va nazorat qilish zarurligi asoslandi
2600	Misrliklar	Boshqaruvni tashkil etishdagi nomarkazlashtirish tamoyiliga amal qilish asoslandi
1800	Xammurapi	Nazorat qilishda guvohlar va yozma hujjutlardan foydalanish, eng kam ish haqining belgilanishi, javobgarlikni boshqalarga yuklashlarga yo‘l qo‘yib bo‘lmasligi tan olingan
1491	Yahudiylar	Tashkillashtirish konsepsiyasi asoslandi
600	Navuxodonosor	Ishlab chiqarishni nazorat qilish va rag‘batlantirishni ish haqi orqali amalga oshirish
400	Suqrot	Menejmentning universallik tamoyili shakllantirildi
400	Ksenofont	Menejmentning alohida san'at turi sifatida tan olinishi
175	Katon	Ishlarni yozib borilishidan foydalanish
Eramizda
20	Iisus Xristos (Iso payg‘ambar)	Yagona boshlanish. Oltin qoida. Insoniy munosabatlar
1100	Gazali (Imom G‘azzoliy)	Menejerga qo‘yiladigan talablar
1835	Marshall, Logman	Menejmentning tan olinishi va nisbatan muhimligining muhokama qilinishi
1881	Jozef Varton	Kollejlar uchun tadbirkorlik menejmenti kursining ishlab chiqilishi
1900	F.U.Teylor	Ilmiy menejment, tizimli yondashuv, kadrlar menejmenti, mehnat va menejment o‘rtasida kooperatsiyaning zarurligi, funksional tashkilot, baholash
1916	G.Fayol A.G.Chern	Menejmentning dastlabki to‘liq nazariyasi shakllandi, uning funksiyalari, tamoyillari, menejmentning o‘qitilishini zarurligini tan olinishi Menejmentning funksional konsepsiyasi
1919	Morris Kuk	Menejmentdan turli sohalarda foydalanish imkoniyati ochildi
1927	Elton Meyo	Guruhli intilishlarning sotsiologik konsepsiyasi
1943	Lindell Urvik	Menejment tamoyillarining yagona korrelatsiyasi ishlab chiqilishi
1949	Norbert Viner	Informatsiyalar nazariyasida tizimli tahlilning ishlab chiqilishi

1976	Romari Styuart	Har xil vaziyatlarda menejer faoliyatini cheklash va alternativ usullar
1985	Tom Peters	Iste’molchilarga odamlar singari, tashkilot personaliga esa biznes rivojlanishining muhim resursi kabi munosabatda bo‘lish

Karlof tomonidan bir tizimga solingan boshqaruvga oid qarashlarning eng muhim rivojlanish bosqichlari shu sohani o‘rganmoqchi bo‘lganlar uchun muhim yo‘riqnomadir. Ana shu tizimda keltirilgan, ya’ni qadimda o‘rganilgan boshqaruv usullarining aksariyati bugungi kunda ham o‘z dolzarbligi va ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q. Shunga muvofiq, ularni yanada rivojlantirish, xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatiga yaqin bo‘lgan jihatlarini takomillashtirish, zamonaviy boshqaruv fanining rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi.
Taraqqiyotning hozirgi bosqichida, boshqaruvga oid qarashlarning tez rivojlanayotganligini kuzatish mumkin.
Bu taraqqiyot bosqichidagi boshqaruv qanday bo‘lishi, xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini samarali tashkil qilish uchun uning qaysi yo‘nalishlari, tamoyillari va usullari asos qilib olinishi lozim degan muhim masalani yechish maqsadida uning iqtisodiy rivojlanish tarixiga yaqin bo‘lgan davrdagi nazariyasi mohiyatini, tashkil qilishning yo‘nalishi va usullarini yaqindan o‘rganish lozim.
Bu borada butun dunyoda tan olingan amerikalik injener Teylorning (1856–1915y.) hissasi katta bo‘lgan. U boshqaruv nazariyasining rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan. Bunga, asosan, XX asr boshlarida AQSHda yuzaga kelgan ijtimoiy-siyosiy vaziyat turtki bo‘lgan. AQSH uchun ushbu davrda sanoatning gurkirab rivojlanishi xususiyatli bo‘lib, temir yo‘l tarmoqlari mamlakatni samarali boshqaruvga ehtiyoj sezgan yirik ishchi kuchi bozoriga aylantirdi. Birinchi navbatda tadbirkorlar boshqarish usullariga katta e’tibor bergan xo‘jalik yurituvchi subyektlar gullab-yashnadi.
O‘sha vaqtgacha tadbirkorlarga menejmentning sirlari o‘rgatilmas edi. Ammo oldindan to‘plangan tajribalar o‘z ijobiy natijasini berdi ⁹.
Eng muhimi va mamlakatimiz amaliyoti uchun e’tiborlisi — ana shu davrda boshqaruv san'ati tajribalar asosida rivojlandi, boshqaruvga o‘qitish esa, faqat tadbirkorlarning shaxsiy xatolari va kashfiyotlari evaziga amalga oshirildi. Ana shu vujudga kelgan iqtisodiy-ijtimoiy vaziyatning barchasi boshqaruvning fan sifatida kelib chiqishi uchun asos yaratdi.
Boshqaruv to‘g‘risidagi zamonaviy fan 1911-yilda Teylorning "Ilmiy boshqaruv tamoyillari" kitobi nashrdan chiqishi bilan boshlandi. Teylor quyidagicha tavsiflanadigan "Ilmiy boshqaruv" tizimini taklif qildi: "An’anaviy bilimlar o‘rniga — fan; qarama-qarshiliklar o‘rniga
— garmoniya; yakka mehnat o‘rniga — hamkorlik; unumdorlikni cheklash o‘rniga — maksimal unumdorlik; har bir alohida ishchining eng maksimal unumdorlikka erishishi va eng yuqori darajadagi farovonlik"¹⁰.
Teylor birinchi bo‘lib, har qanday ixtiyoriy olingan xo‘jalik yurituvchi subyektda boshqaruvni samarali tashkil qilish uchun quyidagi 4 ta mezon bajarilishi lozimligini ilmiy jihatdan asoslagan ¹¹: