Boshqaruv hamda pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularni malakasini oshirish instituti

Nazorat savollari 
1.
Kesh iyerarxiyasi nima? 
2.
Ko'p darajali kesh? 
3.
Kesh hotirani turlari? 

---

57 
8-Ma’ruza. 
Kesh xotira, tezkor xotira, ko’p yadroli va grafik protsessorlarda 
xotirani tashkillashtirish xususiyatlari 
Reja: 
1. Kesh-xotira
 
2.
Operativ xotira
 
3. 
Ko’p yadroli va grafik protsessorlarda xotirani tashkillashtirish xususiyatlari 
Tayanch iboralar:
 
kesh-xotira, operativ xotira,
 
grafik protsessor.
 
Kesh-xotira 
Protsessor ishlash uchun o‘z ma’lumotlarini operativ xotiradan oladi. Bunda 
mikrosxema ichida signallar juda katta chastotada (bir necha yuz MGts) ishlanadi, 
operativ xotiraga murojaatlarning hammasi esa bir necha marta kam chastotada 
sodir bo‘ladi. Chastotaning ichki ko‘paytirish koeffitsienti qanchalik yuqori bo‘lsa, 
protsessor, tashqarida saqlanayotgan ma’lumotlarga qaraganda, o‘zining ichida 
saqlanayotgan ma’lumotlar bilan shunchalik samaraliroq ishlaydi. 
Odatda protsessor o‘zining ichida deyarli hech narsani saqlamaydi. Unda 
ma’lumotlarga ishlov beriladigan yacheykalar (bu «ishchi» yacheykalar registrlar 
deb ataladi) juda kam. Shuning uchun protsessor ishini tezlatish uchun ancha oldin 
(4-avloddan boshlab) keshlash texnologiyasi taklif qilingan. Kesh – bu bufer 
vazifasini bajaruvchi xotira yacheykalarining nisbatan katta bo‘lmagan naboridir. 
Umumiy xotiradan biror narsa o‘qilayotganda yoki unga yozilayotganda 
ma’lumotlarning nusxa (копия)si kesh-xotiraga ham kiritiladi. Agar shu 
ma’lumotlarning o‘zi yana zarur bo‘lib qolsa, ularni uzoqdan chaqirib olish zarur 
bo‘lmaydi – ularni buferdan olish ancha tezroq bo‘ladi. 
Kesh-xotiradan foydalanish kompyuter tizimi unumdorligini sezilarli 
oshirish imkonini berdi. 486-protsessorlar uchun keshlash texnologiyasi birinchi 
marta qo‘llanilganda, kesh-xotira onalik platasida protsessorga mumkin qadar 
yaqinroq joylashar edi; bunda sig‘imi katta bo‘lmasa ham, lekin unumdorligi 
bo‘yicha eng «tez» mikrosxemalardan foydalanishar edi. 

---

58 
Bugungi kunda kesh-xotira «piramidali» o‘rnatiladi. Tezligi bo‘yicha eng 
tezkor, lekin hajmi bo‘yicha eng kichik birinchi darajali kesh-xotira protsessor 
kristalli tarkibiga kiradi. Ularni protsessor registrlari tayyorlanadigan texnologiya 
bo‘yicha tayyorlashadi, natijada u juda qimmat, lekin juda tezkor va eng asosiysi 
ishonchli bo‘lib qoldi. Uning o‘lchami atigi bir necha o‘n Kbayt bilan o‘lchanadi, 
lekin u tez ishlov berishda juda katta ahamiyatga ega. 
Ikkinchi daraja kesh-xotirasi protsessorning o‘sha kristallining o‘zida 
joylashishi mumkin (bu holda u protsessori yadrosi chastotasida ishlaydi). Odatda 
ikkinchi daraja kesh-xotira hajmi yuzlab Kbaytda (128/256/512 Kbayt va h.k.) 
o‘lchanadi. 
Eng katta, lekin eng sekin kesh-xotira – bu uchinchi daraja keshidir. U 
protsessorga kirmaydi, chunki onalik platasida o‘rnatiladi va uning chastotasida 
ishlaydi. Uning o‘lchamlari 1-2 Mbaytga yetishi mumkin. 
Birinchi va ikkinchi daraja kesh-xotira o‘lchami protsessor narxiga juda 
katta ta’sir qiladi. Bir modelli va berilgan ishchi chastotali protsessorlar kesh-
xotira hajmi bilan farqlanishi mumkin.