Boshqarmasi

2 – Molekulyar - kinetik nazariyaning asosiy qoidalari
Hozirgi zamon faninig ma’lumotlariga ko’ra, hamma moddalar molekulalar deb atalgan alohida zarralardan tuzilgan bo’lib, molekulalar esa o’z navbatida atomlardan tuzilgandir.
Atom – kimyoviy elementning o’zida uning barcha kimyoviy xossasini jamlagan eng kichik zarrasidir. Molekula – muayyan moddaning barcha kimyoviy xassalariga ega bo’lgan va mustaqil ravishda mavjud bo’la oladigan eng mayda zarrasi. Turli kimyoviy element atomlari birikib ko’p atomli molekula hosil qiladi. Masalan, (H₂O), (CO₂), H₂, N₂ va hokazo.
Moddalar uzluksiz xaotik haratda bo’lgan atom va molekulalardan tuzilgan degan fikrga asoslangan modda tuzilishi nazariyasi molekulyar – kinetik nazariya deyiladi.
Modda tuzilishining molekulyar kinetik nazariyasi quyidagi uchta qoidaga asoslanadi:

1. 
   Barcha moddalar molekulalararo oraliqqa ega bo’lgan molekulalardan tashkil topgan; molekulalar o’z navbatida atomlardan tashkil topgan.
   
2. 
   Molekulalar har doim uzluksiz tartibsiz (xaotik) harakatda bo’ladi.
   
3. 
   Molekulalar orasida har doim tortishish va itarishish kuchlari mavjud bo’ladi. Bu kuchlar molekulalar oralig’iga keskin bog’liqdir. Molekulalar oraliqlari juda kichik bo’lganda itarishish juda katta bo’ladi; molekulalar bir-birlaridan uzoqlashganda esa bu kuchlar kamayib, ular orasida tortishish kuchlari ortadi. Mavjud bo’lgan bu kuchlar elektromagnit tabiatga ega bo’ladi.
   

Modda molekulyar – kinetik nazariyasining to’g’ri ekanligini diffuziya, Broun harakati va boshqa hodisalar to’la tasdiqlaydi.
Diffuziya bir – biri bilan chegaradosh bo’lgan jism zarralarining ularning issiqlik harakati tufayli bir – biriga kirib borishi hodisasi diffuziya deyiladi.
Diffuziya hodisasi gaz, suyuqlik va qattiq jismlarda turli darajada sodir bo’ladi.
Gazlarda diffuziya hodisasini quyidagi tajriba asosida kuzatish mumkin.
(1-rasm)

Idishning A va B qismida jo’mrak yopiq holatda bo’lganda d – jo’mrak ikki hil gaz, masalan, A qismda xavo, B qismda brom buglari qamalgan bo’lsin. Jo’mrakni ochsak molekulalarning xaotik harakati tufayli qoramtir rangli brom bug’lari (shuningdek havo molekulalari ) idish bo’ylab tarqalib, ma’lum vaqt o’tgandan so’ng idishning har ikkala A va B qismida bir hil aralashma hosil bo’lishini kuzatamiz.

1-rasm
Suyuqliklarda diffuziya jarayoni gazlardagiga nisbatan ancha sekin boradi. O’rtasida to’sig’i bo’lgan idishga ikki xil rangli va rangsiz (yoki suv bilan shakarli suv) quyib bu hodisani tekshirish mumkin. Agar ular orasidagi tosiqni olsak, bir suyuqlikning molekulalari ikkinchi suyuqlik molekulalari bilan aralashib ketadi, bunda diffuziya hodisasi natijasida suyuqliklar tarkibi oldingi tarkiblardan farq qiluvchi bitta suyuqlikka aylanadi. Bu hosil bo’lgan suyuqlik eritma deyiladi.

Diffuziya jarayonining tezligi suyuqliklarning tarkibi, zichligi, molekulalarning o’lchami, massasi, kimyoviy tuzilishi, qovushqoqligi kabi faktorlarga bogliq bo’ladi.