Boshlangich talim pedagogikasi, innovasiya va integrasiya fani bo’yicha

Boshlangich talim pedagogikasi, innovasiya va integrasiya fani bo’yicha

maxsus sirtqi bolimi talabalari uchun oraliq nazorat topshiriqlari

Variant № 21

I. Quyidagi savollarga yozma javob bering.

1 Pedagogik jarayonning zamonaviy tendensiyalari

2.. AQSH da ta’lim tizimi

II. “VII asrdan XIV asrning birinchi yarmigacha 0 ‘rta Osiyoda tarbiya, maktab va pedagogik fikrlar ” mavzusidagi o‘quv axborotining klasterda ifodalang

III .Taqdimot tayyorlash Mavzu: Bahouddin Naqshband g‘oyalarining ta’lim-tarbiyaga ta’siri.

IV.Test savollar tuzish. 5ta Mavzu: Abdulla Avloniyning pedagogik qarashlari.

V.Fanga tegishli 5-atamaga tarif bering.

O’zbekistonda talim – tarbiya sohasini isloh qilishning asosiy omillaridan biri «shaxs manfaati va talim ustivorligi»dir. Bu omil davlatimizning ijtimoiy siyosatini belgilab berganligi tufayli talimning yangi modeli yaratildi.
- ijtimoiy-siyosiy iqlimga ijobiy tasir qiladi va natijada mamlakatimizdagi mavjud

Muhit butunlay o’zgaradi.;

- insonning hayotdan o’z o’rnini topish jarayoni tezlashadi;
- jamiyatda mustaqil fikrlovchi erkin shaxsning shakllanishiga olib keladi;
- jamiyatimizning potentsial kuchlarini ro’yobga chiqarishda juda katta ahamiyat kasb etadi;
- fuqarolik jamiyati qurishni taminlaydi, model vositasida dunyodan munosib o’rin olishga, o’zbek nomini yanada keng yoyib tarannum etishga erishiladi;
Demak, jamiyatimizning har bir fuqarosini tarbiya asoslari bilan tanishtirish, yosh avlodni barkamol inson qilib voyaga etkazish jarayonini yangi pedagogik «qurol» va vositalar bilan taminlash davr taqazosidir.

Pedagogik texnologiya (PT) – shunday bilimlar sohasiki, ular yordamida 3 – ming yillikda davlatimiz talim sohasida tub burilishlar yuz beradi, o’qituvchi faoliyati yangilanadi,talaba yoshlarda hurfikrlilik

, bilimga chanqoqlik, vatanga mehr-muhabbat, insonparvarlik tuyg’ulari tizimli ravishda hakllantiriladi.
Malumotlilik asosida yotuvchi bosh g’oya ham tabiat va inson uzviyligini anglab
etadigan, avtoritar va soxta tafakkurlash usulidan voz kechgan, sabrbardoshli,
qanoatli, o’zgalar fikrini hurmatlaydigan, milliy-madaniy va umuminsoniy
qadriyatlar kabi shaxs sifatlarini shakllantirishni ko’zda tutgan insonparvarlik
hisoblanadi. Bu masalaning echimi qaysi darajada talimni texnologiyalashtirish
bilan bog’liq?

Dastlab «texnologiya» tushunchasiga aniqlik kiritaylik. Bu so’z texnikaviy

taraqqiyot bilan bog’liq holda fanga 1872 yilda kirib keldi va yunoncha ikki
so’zdan – «texnos» (techne) – sanat, hunar va «logos» (logos) – fan so’zlaridan
tashkil topib «hunar fani» manosini anglatadi. Biroq bu ifoda zamonaviy
texnologik jarayonni to’liq tavsiflab berolmaydi. Texnologik jarayon har doim
zaruriy vositalar va sharoitlardan foydalangan holda amallarni (operatsiyalarni)
muayyan ketmaketlikda bajarishni ko’zda tutadi. Yanada aniqroq aytadigan
bo’lsak, texnologik jarayon – bu mehnat qurollari bilan mehnat obektlari (xom
ashyo)ga bosqichma-bosqich tasir etish natijasida mahsulot yaratish borasidagi
ishchi (ishchi-mashina)-ning faoliyatidir. Ana shu tarifni tadqiqot mavzusiga
ko’chirish mumkin, yani: PT – bu o’qituvchi (tarbiyachi)ning o’qitish (tarbiya)
vositalari yordamida o’quvchi (talaba)larga muayyan sharoitda tasir ko’rsatishi va
aks tasir mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan shaxs sifatlarining jadal
shakllanishini kafolatlaydigan jarayondir.
Yuqorida keltirilgan tarifdan ko’rinib turibdiki, PT tushunchasini izohlashda

texnologiya jarayoni asos qilib olindi. Aslini olganda ham bu tushunchaga berilgan

tariflar soni pedagogik adabiyotlarda nihoyatda ko’pdir. Pedagogik nashrlarda
«texnologiya» atamasining xilma-xil ko’rinishlarini uchratish mumkin: «o’qitish
texnologiyasi», «o’quv jarayoni texnologiya.

AQSh ta'lim tizimi

AQSHda ta’lim 3 qismga bo‘linadi: boshlang‘ich, o‘rta va oliy ta’lim. Ular ham o‘z navbatida ikkiga bo‘linadi: davlat va xususiy ta’lim muassasalari. Massachusets shtati Oliy ta’lim departamenti aynan davlat ta’lim muassasalarini boshqarish, ta’lim tizimi uchun strategik rejalar tuzishda yordam beradi.
Shtatda jami 29 ta davlat ta’lim muassasasi mavjud bo‘lib (maktablar bunga kirmaydi), ularning 15 tasi kommuniti kolleji, 9 tasi davlat universiteti va 5 tasi tadqiqot instituti hisoblanadi.
Massachusetsda AQSHdagi eng yirik va kuchli universitetlar joylashgan bo‘lib, Amerikaning ta’lim poytaxti hisoblanadi. Massachusets shtatining bog‘cha ta’limidan 12 yoshgacha bo‘lgan ta’limi nafaqat AQSH, balki butun dunyodagi eng yaxshi ta’lim tizimlaridan biri hisoblanadi. Nima uchun shunday, desak, geografik jihatdan Massachusets Amerika tarixida birinchi bo‘lib kashf etilgan shtatlardan biri hisoblanadi. Amerikaning mamlakat sifatida taraqqiy etishi shu shtatdan boshlangan. Shtatda har doim ilm-fanni juda qadrli deb bilishgan.

Mahmud Qoshg’ariyining “Devoni lug’otit-turk” as arid ta’lim

tarbiya masalalari.Yusuf Xos Xojibning “Qutadg’u bilik” asari

Isiom dinining asoschisi va targ‘ibotchisi

Muliammad ibn Abdulloh 570 yilda Makkada quraysh qabilasiga mansub Hoshimiylar

xonadonida tug‘iladi.

609-610-yillardan boshlab Muhammad payg‘ambar sifatida yagona Allohga e'tiqod qilish g‘oyasini targ‘ib eta boshladi. Islom dinining g‘oyalarini quraysh va boshqa qabilalaming a’zolari

o'rtasida targ‘ib etishda Muhammad alayhissalomga Xadicha har
jihatdan ko‘mak beradi, ular bir umr maslakdosh, ham fikr bo‘lib
qoladilar. Islom dini g‘oyalari targ‘ibotining dastlabki yillari
payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomning g‘oyaviy e’tiqodlariga
qarshi kofirlar va Makka mushriklarining adovati tobora

kuchayib boradi.

“Qur’on” - dunyo madaniyatining ulkan boyligi, musulmonlarningmuqaddas kitobi bo‘lib, arab tilida “
qiroat”ma’nosini anglatadi. “Qur’on” 114 suradan iborat bo‘lib, ulaming 90 tasi
Muhammad alayhissalom Makka shahrida, 24 tasi esa Madina

shahrida istiqomat qilgan davrlarda nozil bo‘linganligi to‘g‘risida

manbalarda ma’lumotlar keltiriladi. “qur’on” g‘oyalari kishilami tenglik,

birodarlik, tinch-totuv yashash va ezgulikka undaydi.

“Qur’on”da faqat ota-ona emas, oilaning boshqa a’zolariga, qarindoshlar, yetimlar,
kambag‘allar, qo‘ni-qo‘shnilarga ham yaxshilik qilish ta’kidlangan.

Imom Ismoil al-Buxoriy juda boy ijodiy meros qoldirgan.

Uning “Al-jome’ as-sahih” (“Ishonchli to‘plam”), “Al-adab
almufirad” (≪Adab durdonalari≫), “At-tarix al-kibor” (“Katta tarix”), “At-tarix as-sag‘iyr”, (“Kichik tarix”), “Al-qiroatu xalfa-i-imom” (“Imom ortida turib o‘qish”), “Vaful-yadini fi-s-saloti”
(“Namozda ikki qo'lni ko‘tarish”) kabi asarlari mavjud bo‘lib, ulaming qo‘lyozmalari bizgacha yetib kelgan.

Movarounnahr va Xurosonda IX asrlarga kelib ma’naviy ko‘-tarilish Sharq Renessansi-Uyg‘onish

davrining boshlanishga olib keldi.

Uning pedagogik qarashlari bugungi kunda ozbek milliy maktabini yaratishda muhim ahamiyat kasb etadi. Avloniy ijodiy merosini chuqur organishga qiziqish ortib bormoqda.

U insonga xos xulqni ikkiga – yaxshi va yomonga ajrata-di. “Yaxshi xulqlar” deb nomlangan birinchi qismida u 31 fa-zilat, “Yomon xulqlar” deb atalgan ikkinchi qismda esa 20 il-latga tarif beradi. Oz mulohazalarini dalillash uchun Qur-on oyatlari va hadislardan, shuningdek, Arastu, Suqrot, Ibn Sino, Sadiy, Mirzo Bedil singari mashhur mutafak-kirlarning fikrlarini keltiradi. Har bir axloqiy katego-riyaga oz munosabatini bildirgach, osha fikrning mazmunini ifodalovchi bayt yo biror maqol-hikmat ilova qiladi.
Avloniy “axloq ulamosi”ning qarashlari asosida insonlarning xulqlarini yaxshi va yomon xulqlarga ajratadi, bunga ularning nafs tarbiyasini asos qilib oladi. U yaxshi xulqlarga fatonat, nazofat, shijoat, intizom, vijdon, vatanni suymak kabi fazilatlarni kiritsa, gazab, shahvat, jaholat, safohat kabi illatlarni yomon xulqning belgilari deb biladi.
Avloniyning marifatparvarlik va milliy uygonish goyalarini kuylagan dastlabki sherlari ozbek milliy uygonish davri adabiyotining hamisha bebaho mulki bolib qoladi. U bu turkumga mansub sherlarida ozbek mumtoz adabiyotidagi sheriy shakllarni katta ijtimoiy mazmun, marifatparvar-lik goyalari, hajviy ruh va xalqona ohanglar bilan boyitdi.
Abdulla Avloniy bolalar uchun ham bir qancha sher va masallar yozgan. SHoir bu asarlarida maktab yoshidagi bolalarning fikr doirasini kengaytirish, ularda maktab va kitobga, mehnatga, tabiatga, Vatanga muhabbat uygotishni maqsad qilib qoygan. Uning kopgina sherlari zamirida Vatanni sevish goyasi yotadi. SHoir bu sherlarida Vatanni sodda va samimiy misralarda tasvirlaganki, faqat osha 10-yillarning ortalaridagina emas, balki bugungi maktab yoshidagi bolalar ham ulardan katta estetik zavq olishlari mumkin. Darhaqiqat, shoir Vatan tarifini boshlab, “Toglaridan konlar chiqar, Erlaridan donlar chiqar… Havosi ota yoqumlik, CHollari bor toshlik, qumlik, Toshkand emas, toshqand erur, Kesaklari gulqand erur”, deya bolalarda ona diyorga katta mehr uygotishga erishadи.
Marifatchilik va ijtimoiy mavzu Avloniy sheriya-tida markaziy orin egallaydi. SHoir ilm-fanning fazilat-larini zavq bilan kuylaydi. “Maktab”, “maorif”, “ilm”, “fan” kabi tushunchalar shoir sherlarida ezgulikning betim-sol ramzi, obrazi darajasiga kotariladi, “jaholat” va “nodon-lik” esa zulmat va yovuzlik timsoli sifatida talqin qilinadi.
Abdulla Avloniyning “Muxtasar tarixi anbiyo va tarixi Islom” asari ham mavjud. Ushbu asar boshlangiч maktablarning oquvchilariga moljallangan. Bu asar birinchi marta 1910 yilda Munavvarqori tomonidan Toshkentda Il’in bosmaxonasida bosilgan. Mustaqillik yillarida esa Zokirxon Afzalov SHokirxon ogli tomonidan 1994 yilda “Fan” nashriyotida chop etilgan. Risolada Odam alayhissa-lomdan Muhammad alayhissalomgacha otgan payg`ambarlarning qissalari va zuhuri islom zikr etilgan.