|
21
22
Xulosa
Go‘zallikni inson yaratadi. Fazoviy tasavvurlari chuqur shakllangan insongina mukammal go‘zallikni yarata olishi mumkin. Insonning fazoda mo‘ljal olish muammosi keng va ko‘p qirralidir. Boshlang‘ich fazoviy tafakkur va tasavvurlarni rivojlantirish kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarga matematikani o‘rgatish jarayonida amalga oshiriladi. Kichik yoshdagi o‘quvchilarning fazoda figuralarni farqlash va idrok qilish munosabatlari, ya’ni ob’ektlarning shakli, o‘lchami, fazoviy yo‘nalishlari, fazoda joylashgan o‘rni, hajmi, bo‘yi, eni, balandliklari kabi masofalarining hammasi har xil fazoviy tushunchalardir. Ularni idrok qilish va ular haqidagi tasavvurlar fazoviy idrok-tasavvur qilishdir. Olimlarning tavsifi bo‘yicha fazoda mo‘ljal olish bu fazoviy idrok va tasavvurlarning amaliy ifodasi deyiladi. Fazoda mo‘ljal olish fazoni bevosita idrok qilish, diqqat, xotira, tafakkur va bilish asosida amalga oshiriladi. Shuning uchun ham fazoda mo‘ljal olish tushunchasining mazmunini aniqlashda ba’zi mualliflar u atrof-tevarakdagi buyumlarning holatlari, o‘zaro masofalari, kattaliklari, shakllari, o‘zaro joylashuvlari va ularning mo‘ljal olinayotgan jismga nisbatan vaziyatlarini o‘z ichiga oladi, deb hisoblaydilar. Fazoda tasavvur qilishning dastlabki ko‘rinishlari fazoda mo‘ljal olish ifodasi, ya’ni joyda mo‘ljal olish orqali ifodalanadi. Masalan, turish nuqtasi ya’ni sub’ektning uni o‘rab olgan ob’ektlarga nisbatan makonini aniqlash; atrofdagi ob’ektlarni fazoda mo‘ljal olayotgan odamga nisbatan yakkalashtirish; buyumlarning bir-biriga nisbatan fazoda joylashuvlarini, ular orasidagi fazoviy munosabatlarni aniqlashdir. Boshlang‘ich maktab kursida fazoda mo‘ljal olish, fazoviy tasavvur va tafakkurlarni rivojlantirish bilan asosan matematika shug‘ullanadi. Yanada aniqroq aytadigan bo‘lsak, boshlang‘ich sinflar matematika kursi o‘z ichiga olgan geometrik materialni o‘rganishda amalga oshiriladi. Boshlang‘ich sinflarda matematikani o‘rganish davomida geometrik material o‘rgatish talab va imkoniyatlar darajasida arifmetik material bilan uzviylikda olib boriladi. Geometrik xarakterdagi soha bir tomondan matematika kursining arifmetika bo‘limi bilan bog‘liq,
23
ikkinchi tomondan esa erkin ravishda kichik yoshdagi o‘quvchilarning tafakkurlarini rivojlantirishga ijobiy ta’sir qilgan holda o‘rganilishi mumkin.
Boshlang‘ich sinflarda geometriya elementlarini o‘rganishning asosiy maqsadlaridan biri o‘quvchilarni fazoviy tasavvurlarini rivojlantirish bo‘lib, bu narsa hayolda qayta tiklangan shakllarni ajratib olishga va boshqatdan ulardan kombinatsiya qilgan holda tiklashga yordam beradi. Biroq ajratib olingan shakllarni qayta kombinatsiyalashga (birlashtirish) faqat geometrik shakllarni ajratib olishnigina emas, balki ular orasidagi turli-tuman munosabatlarni bilishni ko‘zda tutadi. Chunki yangi figuralar hosil qilish ular elementlari orasida ba’zi munosabatlar to‘plamining mavjud bo‘lishini nazarda tutadi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining boshlang‘ich geometrik tushunchalarni o‘zlashtirish poydevorini yaratish va ularni o‘rganish metodikasini o‘zlashtirish faoliyatini tashkil etishda o‘qituvchining yetakchi rolini, uning shaxsi, bilimi, ishga va o‘quvchilarga bo‘lgan munosabati, metodik mahorati masalaning muvaffaqiyatli yechilishida katta ahamiyatga ega. Fazoviy munosabatlar haqida tasavvurlar hosil qilish va ularda boshlang‘ich sinflarda geometriya elementlarini o‘rganishda foydalanish geometrik tushunchalar mazmunini o‘zlashtirishga imkon beradi, atrof muhitni butun rang-barangligi bilan his qilishga olib keladi, real mavjud dunyo haqida bilimlardan asta-sekin abstrakt-geometrik dunyoga, fazoviy tafakkur rivojiga, o‘quvchilarining umumiy rivojlanish darajasining yuksalishiga olib keladi. Shu bilan birga shunga e’tibor berish kerakki, bunda geometrik figuralar ustida amallar bajarish mumkin bo‘lgan ob’ektlar ekanligini nazarda tutish va o‘quvchilar tomonidan uning qanday qabul qilinishiga e’tibor berish kerak hamda o‘quvchilarini mantiqiy bog‘lovchilar bilan tanishtirishni unutmaslik kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
