Boshlangich sinflarda badiiy o`qish va lisoniy tahlil asoslari

5-лекция. Кітап оқуға үйрету арқылы бастауыш сынып оқушыларына сапалы білім беру
Реже
1. Баслауыш класс окушыларына сапалы билим берудин натижелилигин асырыу жоллары
2. Сапа билим беруде китаптын ахмийети
3. Сапалы билим алыуда өз бетинше искерлигин,хам оз бетинше пикирлеуин арттыру
Жаңа білім жүйесінің басты мәселесі – білім беру мазмұнының негізгі идеясын айқындап алу. Білім сапасын жаңартып, ұлттық білім беру жүйесін бәсекеге қабілетті ету. Ал білім сапасын жақсарту немесе жаңарту дегеніміз: үнемі алға ұмтылу, іздену.
Сапалы білім алудың басты алғы шарты – мұғалімнің кәсіби шеберлігі, оқыту әдістері мен жаңа заман талабына сай жаңашыл педагогикалық технологияларды сабақта жүйелі қолдана білу.
Өзбекстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді. Бұл міндеттерді шешу үшін, әрбір білім беру мекемесіндегі ұжымның, әрбір мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы, барлық жаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа практикаға, жаңа қарым-қатынасқа өту қажеттігі туындайды.
Қазіргі замандағы талапқа сай білімді ұрпақ тәрбиелеу үшін, өскелең ұрпақтың ой-өрісін дамытып, алған білімдерін өз мүддесіне, қоғамға қажет қолдану біліктілігі жоғары жеке тұлға қалыптастыру.
«Цивилизацияның басты міндеті – адамдарды ойлай білуге үйрету» - деген екен Эдисон. Бүгінде адамдардың қиялы жеткен жерге қолы жетіп отыр деп айтуға болады. Небір қиял-ғажайып дүниелер қазір шындыққа айналып барады. Қазір қоғамдағы өзгерістер өте тез алмасуда. Сондықтан адамдар теориялық немесе өмірлік білім алып қана қоймай, өз бетімен ізденіп білімін шыңдауы керек.
Бастауыш мектепте оқытылатын әдебиеттік білім оқушының дүниетанымын арттырып, айнала қоршаған дүние, әлем туралы дұрыс көзқарасын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Әдебиеттік білімнің негізгі көзі – дүниені тану. Бастауыш сынып оқушысы әдебиет арқылы сыртқы дүниені, әлемді тани отырып, олардан алған білімдерін өз бойына жинақтайды. Олай болса, баланың өмір жайлы білімі жалаң емес, ең алдымен шығармадағы адамдардың іс-әрекеті мен қызметінен келіп шығады.
Соңғы жылдары оқушыларды кітап оқуға, көркем шығармаларды оқуға қызықтыру өзекті проблемалардың бірі болып отыр.
Өкінішке орай көптеген балалар кітапты амалсыздан құлықсыз оқиды және өте аз оқиды.
Кітап оқуға деген қызығушылықтың төмендеуінің түрлі себептері бар. Олар:
- өмірдегі өзгерістер қарқынының күшеюі;
- интернеттің пайда болуы, дамуы;
- ақпараттық құралдар ағымы әсерінің күшеюі;
- ересектердің баласымен бірге отырып, кітап оқуға деген көзқарасының өзгеруі;
- кітап оқудың орнына қазіргі балалардың бірнеше сағат бойы компьютер, теледидар алдында отыруы;
- бала тәрбиесі қызықтырмайтын, жағдайы нашар, сәтсіз құрылған отбасы санының көбеюі;
- әдебиеттік оқу сабақтарында балаларды көркем шығарманы оқуға қызықтыратын әдіс-тәсілдердің дұрыс, жүйелі қолданылмауы;
Ең басты себеп – оқушының оқырмандық қабілетін қалыптастыратын мақсатты жүйенің болмауы. Кішкентай оқырманды қалыптастыру үшін ең бастысы кітап оқуға қызықтыра алуымыз керек.
Бастауыш сыныпта әдебиеттік білім берудегі ең өзекті мәселенің бірі ол балада өз бетінше оқырмандық қабілеттің қалыптаспауы болып табылады.
Шығармада кездесетін сөздің, сөз тіркесінің мағынасын түсінбеуі, оқыған мәтінді байланыстырып айтып бере алмауы, балада қиялдың, еске сақтау қабілетінің, ойлау, сөйлеу қабілетінің, яғни психологиялық үдерістердің дұрыс қалыптаспауы балалардың жылдан-жылға әдеби шығармаларды оқуға деген қызығушылығын төмендетеді.
Бастауыш сынып оқушыларының көркем шығарманы қабылдау мүмкіндіктері әртүрлі. Сондықтан балаларға жас және жеке ерекшеліктеріне қарай оқу материалдарын жеткізудің сан алуан тәсілдері қолданылады. Балаларда көркем бейнелі ойлауға қарағанда нақты ойлау жүйесі жақсы дамығандықтан шығармадағы кейіпкерді түсіну үшін нақты қандай сөзбен бейнеленіп тұрғанын көрсету қажет.
Шындығында да бастауыш сынып оқушысының психологиясындағы ерекшелік сол, олар көркем бейнеге еркін ене алмайды. Сондықтан бұл шығармаларды түсіну бастауыш сынып балаларына қиын болғандықтан мазмұнын ықшамдап, қарапайымдап, түсіндіре отырып талдауға тура келеді. Лирикалық өлеңдерді оқу кезінде балалар өлеңді әнге қосып айтса, өлең сөздері балалардың есінде жақсы сақталады.
Көркем әдебиетті оқу барысында оқушыларды шығармашылық іс-әрекетке баулып, олардың белсенділіктерін арттыра түсу үшін әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады:

1. 
   Балаларға белгілі тақырыпта әңгіме оқып, оқушыларға басқаша аяқтауға кілт боларлық сюжет ұсыну;
   
2. 
   Әңгіменің, ертегінің сюжетін бастап беру, аяқтауды оқушыларға тапсыру;
   
3. 
   Ертегіні ұжым болып тыңдау;
   
4. 
   Ұнатқан кейіпкерлеріне мінездеме беру;
   
5. 
   Қиялдау арқылы сурет салғызу, рольмен ойнату;
   
6. 
   Арнайы тақырыпта пікірталас тудыру.
   

«Ғажайып бақ» ертегісін оқыған уақытта балалар жер астынан табылған алтын қазынаны кім не істер еді? – деген ой тастауда оқушылардың жауаптары арқылы бір оқушы зәулім мектептер орнатып, сыныптарды компьютерлендірер едім десе, келесі оқушы мен мектептерді киіз үй формасында салар едім деген жауабынан олардың еліне, жеріне, өзінің болашағына деген сенімі көрінеді. Ұнатқан кейіпкерлеріне берген мінездемелерінде шәкірттер әр уақытта жақсы қасиеттермен көрініп отырады. Рольмен ойнату, қиялдау арқылы сурет салғанда оқушылардың өмірге қызығып қарайтыныны аңғарылады.
Көп жылдық педагогикалық тәжірибе көрсеткендей, кітап балалардың өмірінде бала жақсы оқи білуге үйренгенде, яғни кітап оқудың қарапайым ісін біліп, кітап оқуды игергенде ғана үлкен роль атқарады. Сондықтан оқушылардың өз бетінше кітап оқуын ұйымдастырудың ролі зор. Себебі, неғұрлым бала кітапты көбірек оқыса, соғұрлым сауаттылығы артады. Бала кітапты оқып қана қоймай, сол оқыған кітабы туралы өзінің пікірін жазып отыруды дағдыға айналдырып отыруы тиіс.
Әр оқушы оқыған кітабы туралы өзінің пікірін жазатын дәптер арнап, оған оқыған кітабының авторын, кейіпкерлерін, өзіне не ұнап, не ұнамағанын жазып отыруды дағдыға айналдыруы тиіс.Оқушыға қандай кітап оқу керектігін дұрыс таңдап ала білу- мұғалімнің ерекше маңызды міндеті.
Сонымен қорытындылай келе, әдебиеттік білім берудегі кітап оқуға үйретудегі басты мақсат – кішкентай оқырманды қалыптастыру. Кішкентай оқырманды қалыптастыру үшін ең бастысы кітап оқуға қызықтыра алуымыз керек