Boshlang’ich sinf o’quvchilarini o’qitishda pedagogik

Izohli  o’qishga  XIX  asrning  60-70-yillarida  rus  pedagogi  K.  D.  Ushinskiy 

asos  slogan,  u  o‘qishda  o‘quvchilarni  ―ongli,  tushunib,  o‘ylab  o‘qishga‖  o‘rgatishni 

alohida ta‘kidlaydi va uni ―Izohli o‘qish‖ deb nomlaydi.  

Izohli  o‘qish  metodiga  K.  D.  Ushinskiy  ishining  davomchilari  yangiliklar 

kiritdilar. Korf va Vaxterev izohli o‘qish o‘quvchilarga real bilim berish vositasi desa, 

Vodovozov  va  Bunakov  o‘quvchilarga  o‘qish  jarayonida  ham  badiiy  asar  tahlili  va 

asarning tarbiyaviy xarakteri bilan bo‘g‘liq holda beriladi, degan fikrni ilgari suradilar. 

Proffessor  Asqar  Zunnunov  o‘qitishning  mazmuni  va  usullari  haqida  fikr 

yuritib , o‘quvchilarning oldin bilimlarni o‘zlashtirishiga, so‘ng yod olishlariga e‘tibor 

berilishi ta‘lim jarayonida izohli o‘qish deb nomlanganini ta‘kidlaydi. 

Demak, izohli o‘qish deb o‘ylashga, his qilishga, asarni to‘liq idrok qilishga, 

o‘qilganning mazmunini o‘zlashtirishga olib keladigan o‘qishga aytiladi. Izohli o‘qish 

asar  mazmunini  tushunishni,  asardagi  muhim  fikrni,  yozuvchi  ilgari  surayotgan 

g‘oyani anglashni ta‘minlaydi.  

Izohli o‘qish quyidagi tamiyillarga to‘liq amal qilingandagina muvofaqqiyatli 

bo‘ladi: 

1.  o‘qishni hayot bilan bo‘g‘liq holda tashkil etish.  

2.  o‘qishning  ongli  va  ta‘sirchan  bo‘lishi  uchun  o‘quvchilarning 

hayotiy tajribalariga, taassurotlarga asoslanish. 

---

 

 

 

3.   O‘qishni  ko‘rgazmali  tashkil  qilish,  tabiatga,  tarixiy  joylarga 

ekskursiyalar uyushtirish, hayvonot olami va o‘simliklar dunyosini kuzatish, 

rasmlar,  jadvallar,  predmetlar  bilan  tanishtirish  hamda  matnni  o‘quvchining 

ifodali o‘qishi tarzida olib borish. 

   Boshlang‘ich  sinf  o‘qish  darslarida  asosan  she‘rlar,  masallar,  ertaklar, 

hikoyalar,  afsonalar,  maqol  va  topishmoqlar,  ilmiy-ommabop  asarlar  o‘qib 

o‘rganiladi.  Tabiiyki,    ularning  har  biri  o‘ziga  xos  shakl,  uslub  va  mazmunda 

yaratiladi. Shuning uchun ham har bir janrga mansub asarlarni o‘ziga xos usulda o‘qib 

o‘rganish taqazo qilinadi. 

Badiiy asarni izohli o‘qishga yaqin bo‘lgan metodlardan biri ijodiy o‘qishdir. 

Atoqli  metodist  olim  N.  I.  Kudryashov  ijodiy  o‘qish  metodi  tarkibiga  quyidagi  ish 

usullarini kiritadi:   

      a)o‘qituvchilarning badiiy matnni sharhlab o‘qishi hamda o‘quvchilarning 

asarni  to‘g‘ri  va  imkon  qadar  yanada  chuqurroq,  emotsional  idrok  etishlarini 

ta‘minlash maqsadini ko‘zda tutuvchi so‘zi: 

       b)o‘qilgan  asardan  o‘quvchilarning  bevosita  olgan  taassurotlarini 

chuqurlashtirish  maqsadiga  ega  bo‘lgan  va  ularning  diqqatini  matnning  muhim 

g‘oyaviy va badiiy,  

axloqiy, ijtimoiy-siyosiy muammoning qo‘yilishi; 

        d)o‘qituvchining  asar  o‘qilganidan  keyin  o‘quvchilarning  asarni  tadqiq 

etish  jarayonida  tug‘ilgan  badiiy  kechinmalarini  faollashtirish  maqsadini  ko‘zda 

tutuvchi  

   Ko‘rinadiki,  ijodiy  o‘qish  izohli  o‘qishdan  farqli  o‘laroq,  to‘g‘ridan  to‘g‘ri 

matn  mohiyatini  ochishga  ijodiy  yondashishni  taqozo  etadi.  Masalan,  4-sinfda  A. 

Oripovning  ―Dehqonbobo  va  o‘n  uch  bolakay  qissasi‖  asarini  ijodiy  o‘qish  metodi 

asosida o‘rganish jarayonida matn mazmuni va shoir g‘oyaviy niyatidan kelib chiqib 

Vatanimiz  hududlaridagi  aholining  yashash  tarzi  bilan  bo‘g‘liq  milliy  xususiyatlar 

haqida  ham  atroflicha  tushuncha  beriladi.  2-sifda  ―o‘tinchi  yigit‖  ,  3-sifda  O‘tkir 

Hoshimovning  ―Xazonchinak‖,  4-sinfda  S.  Anorboevning  ―Qo‘rqoq‖  asarlarini  ham 

ijodiy o‘qish metodi asosida o‘qitish ijobiy samaralar beradi.  

---