Fikrlash – bu biror xulosaga kelish uchun narsa, hodisalarni taqqoslamoq, o’ylamoq, mulohaza qilmoq, razm solmoq.
G’oya - inson tafakkurida vujudga keladigan, jamiyat va odamlarni maqsad sari yetaklaydigan fikr. Unda olamni bilish va o’zgartirish maqsadlari, ularga erishish yo’llari va vositalari mujassam bo’ladi. G’oya– inson tafakkuri mahsuli, tashqi olam, obyektiv voqyelik hodisalarini fikrda aks ettirish shakli.
G’oya (yunoncha “idea”) – birinchi manzara, dastlabki –obyektiv borliq, mavjudlikning inson fikrida aks etish shakli. G’oyalar asosan ikki yo’nalishda namoyon bo’ladi. Ular: Bunyodkor g’oyalar va buzg’unchi g’oyalar.
Nafosat tarbiyaning vositalari ta’lim-tarbiya jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. Bular: tevarak – atirof; turmush; tabiat; san’at; xalq amaliy san’ati; badiiy asarlar; tasviriy san’at; musiqa; qalb go’zalligi; oila a’zolarining o’zaro munosabatlari; uyning jihozlari; jixozlarning uyg’unligi; saranjom-sarishtalik; maktabning sinfning bezatilishi; kiyinish madaniyati; yaxshi xulq, yurish san’ati; saronjom sayi-harakatlar: bizga ma’lumki, tabiat eng muhim yestetik tarbiya vositasi hisoblanadi. Tabiat bilan oshno bo’lishga o’rgatish, diqqatini tabiat go’zalligiga qaratish, tabiat go’zalligini his qilish; uni ko’rish, atrofni ko’klamzorlashtirish, gul, ko’chatlari ekish; tabiatni asrashga o’rgatish – ularda tabiatga nafis munosabatda bo’lishni tarbiyalaydi. Talabalarda nafosat tarbiyasini amalga oshirishda san’atga e’tibor berish kerak:
musiqa;
rasm;
naqsh;
o’ymakorlik;
haykaltarosh;
sahna madaniyati;
ashulla;
qo’shiq;
notiqlik;
Odatda insoniyat tarixining burilish nuqtalarida, jamyat va inson hayoti tubdan o’zgarayotgan pallada beixtiyor o’quvchi o’z tarixiga, qadimiy ma’naviy va madaniy yodgorliklarni o’rganishga yehtiyoj sezadi. Unga tayanadi, undan madad izlaydi. Zotan, inson mavjudot sifatida keskin yangilanishlar,tub o’zgarishlar jarayonida o’zligini anglashga, o’zligini tushunishga, inson sifatidagi nuqsonu fazilatlarini, yaxlit qiyofasini ko’z oldiga keltirishga majbur bo’ladi. Shundan kelib chiqqan holda, nafosat tarbiyasi bilan bog’liq bo’lgan say’i-harakatlar amalga oshiriladi. U ehtiyojlardan kelib chiqadi.
Ehtiyoj – faoliyat, shu jumladan idrok yetish faoliyati shart – sharoiti va natijasidir. Bu fikrlash, sezgi va irodaga ta’sir ko’rsatuvchi shaxsning ma’lum holati. Tarbiyaga, shaxs qanchalik madaniyatga egaligi, ayniqsa ma’naviy madaniyatga bog’liq bo’ladi.
Ehtiyojni qoniqtirish jaroyonida faoliyatning aniq shakli va ma’lum harakatlari zarur bo’ladi. Yani ehtiyojlar qoniqtirilganda yangisi paydo bo’ladi. Uni qoniqtirish jarayoni ham maqsadga intilishni talab yetadi.
Ehtiyoj – shaxsning faolligi manbai. Ehtiyoj subyektiv bo’lgani uchun uning mazmuni, yo’nalganligi individual, lekin obyektiv bo’ladi. Ehtiyoj motivlarda namayon bo’ladi (istaklari, taassurotlari). Qiziqishlarda shaxsni ma’lum faoliyatga chorlaydi. Ba’zida motivlar tizimi ehtiyojga qaraganda muayyan belgilarga boy bo’lib qoladi(motivlar tizimida belgilar ancha harakatchan va uning mohiyatini tashkil yetadi).