Boshlang'ich sinf o'quvchilariga nafosat, ekologik tarbiyaning vazifalari Reja: Kirish

Estetik tarbiya vositalari – talaba – yoshlarni estetik tarbiyalash maqsadida tevarak atrofdagi tanlab olingan turmush, tabiat, san’at estetikasi va yoshlarning badiiy ijodi namunalari hamda yuqorida qayd etilgan vositalar majmuasidan iboratdir. Bunda san’at asarlari va turlari, xususan, musiqa faoliyatiga doir ijrochilik, qo’shiq, musiqaviy boshqa harakatlar, tasviriy san’at asarlari, musiqa va rasm darslarida pedagog o’qituvchilarda mustaqil izlanish, ijod qilishga doir ko’nikmalari muhim ahamiyat kasb etadi.[11,12]


Bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilarida nafosat tarbiyasini shakllantirishning shakl va vositalari.
Bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilarini ya’ni talabalarni nafosat bilan, go’zallik bilan oshno qildirishda bizning milliy tarbiyamizning o’ziga xos yutuqli tomonlari bor. Milliy tarbiyani talabalarga singdirish kerak. Chunki o’qituvchi o’z halqi va ma’naviy hamda ahloqiy qadryatlining faol targ’ibotchisidir. Asrlar davomida shakllangan ilmiy – madaniy, badiiy estetik qadryatlar o’qituvchi orqali yosh avlodga yetkaziladi.
Har – bir dars mashg’ulotlarida har bir o’quvchi nafosat tuyg’ularini o’zlarida tarkib toptirishga harakat qilishadi.
Voqyelikni estetik ifodalashning o’ziga xos shakli bo’lgan badiiy asarlar jamiyatni ko’rsatuvchi ijtimoiy hodisa bo’libgina qolmay, balki o’sib kelayotgan yosh avlodni estetik ruhda tarbiyalashning eng samarali vositalaridan biri hisoblanadi.
Bo’lajak boshlang’ich sinf o’qituvchilarini badiiy asarlar orqali go’zal xulq egasi qilib tarbiyalashda, badiiy asarlarning o’ziga xos ta’sir kuchi bor.
Baddiy asarlarni yuksak ma’naviy did bilan mushohada qilishga odatlantirishda:

• 
  diqqatni bir joyga to’plash;
  
• 
  asarni idrok qilish;
  
• 
  qahramonlarni anglab yetish;
  
• 
  tabiat bilan uyg’unlikni va undan ko’zlangan maqsadni tushunish;
  
• 
  voqyealar rivojini tahlil qila olishda, albatda asardagi har bir detalga yuksak ma’naviy did bilan yondashish kerak. Badiiy asar qahramonlaridagi go’zal nafis holatlar, tuyg’ular, mulohazalar, e’tirozlar, fikrlarni talablar o’z hayotlarida sinab, o’zlarining yashash tarzlarida ozod tushunchaga aylantirish kerak. Negaki nafis harakatlar, aynan o’quvchini tarbiyalashga yo’naltirilgan.
  

Badiiy asarlardagi nafis harakatlar o’quvchini loqayd qildirmaydi, uning eng ezgu fikr va tuyg’ularni qo’zg’atadi, o’z – o’zini axloqiy jixatdan tarbiyalashga, ma’naviy fikir yuritishga undaydi. O’quvchi o’zining go’zallik sifatlarini ijodkorning g’oyaviy – siyosiy, ahloqiy estetik tasavvurlari bilan solishtiradi, taqqoslaydi, tahlil etadi. Bunday munosabat esa, uning qalbida badiy asar voqyealarini, qahramonlar taqdirini chuqur his etish, emosional boshdan kechirish, ma’lum konflektlariga nisbatan o’zining ahloqiy pazisiyasini tanlab olishga o’rgatadi. Buning uchun esa talabalar ko’proq badiy asarlarni o’qishlari shart. Ertangi kundagi faoliyatida ishni nafosat bilan bajarishlarida qo’l keladi. Badiiy asarlarni ifodali o’qish muhim ahamiyat kasb etadi. Ifodali o’qish asar mazmunini ochib beradi.uning ta’sirida vujudga keladigan emosional his – tuyg’ular go’zallikka xizmat qiladi. Shuning uchun ham talabalarga o’quvchilar bilan badiy asarlar ustida ishlashni o’rgatish zarur. Unda;

• 
  badiiy asarlarni;
  

-badiiy asarning mazmunini o’zlashtirish;

• 
  badiiy asar mazmunini hayoti bilan bog’lash;
  
• 
  badiiy asar qahramoning fazilatlarini ko’rsatib berish; - o’quvchilarni go’zallik sari undash o’z samarasini beradi.
  

Badiiy asar o’quvchilarda, talabalarda ma’naviyatida badiy nafosat olamiga bo’lgan ehtiyojlarini o’stiradi.
Nafosat tarbiyasi – hissiyotning shakllanishi va rivoji, shuningdek shaxs tarbiyasning ajralmas qismi bo’lgan go’zallik qonunlari asosida yashash va yaratishga intilishdir. Talabalarga boshlang’ich ta’lim o’quv rejasi asosida o’tiladigan har bir fanni o’qitishda, uning go’zal, nafosatli qirralarini tarbiya bilan bog’lash kerak.
Ta’lim – tarbiya jarayonida talabalarni tasir etuvchi nafosat qadryatlariga yo’naltirish lozim. Bunda adabiyotdagi matnlarda berilgan milliy qadryatlar, ona zamin tabiati, milliy xalq sanati, minatyura sanati, haykaltoroshlik, musiqa va sanatning boshqa turlari (teatr, sirk va hakozo) yashash joyi kiyinishgi, mehnat qurollari bilan bevosita va bil vosita tanishtirish kerak.
Milliy sanat tarihiga etnagrafiyasiga, imemorchiligiga va ananaviy sanat turlariga a’lohida e’tibor qaratish zarur. Talabalarni tayorlash jarayonida xalq
pedagogikasi fikr – mulohazalardan, shuningdek, jahon umuminsoniy qadryatlaridan keng foydalanish lozim. Bo’lajak o’qituvchilarni nafosat tarbiyasi bilan qurollantirishdan ko’langan maqsad, ertangi kunda ular, joylarga borib, maktablarda o’quvchilariga nafosat tarbiyasi bilan bog’liq bo’lgan bilimlarini berishlari kerak.
Nafosat tarbiyasi – o’sib, ulg’ayib kelayotgan yosh avlodni ma’nan yetuk shaxs bo’lib shakllanishida, ulardagi say’i harakatlarni nafosat bilan bajarishlariga erishtirishdan iboratdir.
Ana shuni inobatga olgan holda, biz talabalarga boshlang’ich sinf o’quvchilariga qanday qilib nafosat tarbiyasini berishimiz to’g’risida ma’lumotlar berilishi kerak.
Maktabda nafosat tarbiyasini to’g’ri yo’lga qo’yishda, sinfdan va maktabdan tashqari ishlar undagi talimiy, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi vazifalar psixologik va pedagogik talablar doirasida amalga oshirilishi zarur bo’ladi. Ular asosida o’quvchi shaxsiyatiga nisbatan yo’nalish belgilanadi. Bu maqsadlarga erishish uchun o’quvchilar bilan to’garak, fakultativ, sanatshunoslik, asarning ayrim turlarni, jahon va milliy madaniyatini o’rganish, klublari, madaniyat dorilfanunlari, tabiatsevarlar jamiyati va boshqa tarbiya shakllaridan foydalansa maqsadga muvofiq bo’ladi. mumkin.
Sinifdan va maktabdan tashqari ishlarning barcha turlarida amalga oshiriladigan va yana qayta tiklanayotgan turli dasturlarida shaxs shakllanishiga, ma’naviy kamolotiga murakkab hayot chorahalarida ma’naviy ma’suliyat bilan yashashga o’rgatishni shakllantirishga e’tibbor qaratishi lozim.
O’quvchilarning birgalikda muzey, ko’rgazma, teatr, hayvonot bog’i kabi ma’naviyat o’choqlariga, madaniyat va memorchilik obidalarga tabiatning go’zal maskanlariga borishni tashkil etish va ulardan olgan ta’surotlarni o’rtoqlashishga o’rgatish zarur. Nafosat tarbiyasining asosiy mazmuni istalgshan sohalagi sinifdan va maktabdan tashqar mashg’ulotlar tarbiyaning yagona qoida va usullarni tashkil etadi. Ya’ni, san’tning aniq turlari va ifoda vositalarining o’ziga xosligi (so’zdagi , tasavvurdagi, musiqa v.h.) zamirida ifodaning badiy vositalarini amaliy o’zlashtirish natijasida. Bu borada asosiy vazifa to’laqonli va ijodiy asarni chuqur his etishdir. Olamni nafosat va badiiy his etish faoliyati davomida o’quvchilarning mustaqil ijodkorligini, turli o’yinlari, orqali amalga oshiriladi. O’quvchilarda nafosat tarbiyani amalga oshirish uchun talabalarda nafosat tarbiyasi bilan bog’liq bilimlar egallangan bo’lishi kerak. Shuningdek ular: O’quvchilarni uzluksiz tarbiyalash; sinfdan va maktabdan tashqari ishlarda o’quvchilarni nafosat nuqtai nazardan tarbiyalashbadiiy ekologik; axloqiy; ma’naviy; ma’rifiy; iqtisodiy tarbiyalashning integrasiyalashuvchi ta’sirida amalga oshirish.
Tabiatda go’zal va jozibali ko’rinishlar juda ko’p. Osmon o’par tog’lar, zilol suvli daryolar, lolazor o’tloqlar o’quvchiga zavq-shavq bag’ishlaydi. Darslarda ham mana shunday tabiat manzaralarini va san’at asarlarini idrok etish, ularni tasvirlashni o’rgatadi. Rasm chizish uchun narsalarni sinchiklab kuzatish va yodda saqlab qolishga harakat qilish zarur.
Boshlang’ich sinf o’quvchilarini tarbiyalash uchun bugungi kun talabalariga bu boradagi bilimlar berib boriladi. Ularning o’zlariga har xil kitoblarni o’qish, badiiy adabiyotlardan misollar keltirish, institut atrofini ozoda tutish, biriktirilgan auditoriyani did bilan jihozlash ko’nikmalari shakllantiriladi.[8]
Ularga hatto, o’quvchilar uchun mo’ljallangan tadbirlar o’tkaziladi. Misol uchun: