Boshlang’ich sinf o’quvchilarida iqtisodiy savodxonlikni shakllantirish

Boshlang’ich sinf o’quvchilarida iqtisodiy savodxonlikni shakllantirish

Tayyorladi: Alibayev Doniyorjon

REJA

• 1. BOZOR IQTISODIYOTI TUSHUNCHASI
• 2. BOSHLANG’ICH SINF O’QUVCHILARIDA IQTISODIY TUSHUNCHALARNI SHAKLLANTIRISH
• 3. 1-SINFDAGI IQTISODIY TUSHUNCHALAR
• 4. 2-SINFDAGI IQTISODIY TUSHUNCHALAR
• 5. 4-SINFDAGI IQTISODIY TUSHUNCHALAR

• Hozirgi davrda bozor iqtisodiyoti dunyoning ko’pchilik mamlakatlari uchun xos bo’lib, u turli mamlakatlarda har xil darajada va o’ziga xos xususiyatlar bilan amal qilmoqda va rivojlanmoqda. Bu iqtisodiyotning amal qilish mexanizmi ko’plab asrlar davomida tarkib topib, shakllanib, hozirgi davrda madaniylashgan shaklni kasb etdi va ko’pgina mamlakatlarda hukmron iqtisodiy tizimga aylandi.

Bozor iqtisodiyoti — bu tovar ishlab chiqarish, ayirboshlash va pul muomalasi qonun-qoidalari asosida tashkil etiladigan va boshqariladigan iqtisodiy tizimdir. Bundan iqtisodiyot erkin tovar-pul munosabatlariga asoslanadi, uning negizida tovar va pulning turli shakllardagi xarakati yotadi, iqtisodiy monopolizmni inkor etadi. Xozirgi zamon iktisodiy nazariyalarda bozor iktisodi-yoti deganda bozor xujaligi subyektlari iktisodiy xatti-xaraka-larining erkin, musakil ravishda yuz berishi va ularning tovar-pul mexanizmi orkali bir-biriga boglanib muvofiklashuvi tushuniladi.

• Bozor iqtisodiyoti — bu tovar ishlab chiqarish, ayirboshlash va pul muomalasi qonun-qoidalari asosida tashkil etiladigan va boshqariladigan iqtisodiy tizimdir. Bundan iqtisodiyot erkin tovar-pul munosabatlariga asoslanadi, uning negizida tovar va pulning turli shakllardagi xarakati yotadi, iqtisodiy monopolizmni inkor etadi. Xozirgi zamon iktisodiy nazariyalarda bozor iktisodi-yoti deganda bozor xujaligi subyektlari iktisodiy xatti-xaraka-larining erkin, musakil ravishda yuz berishi va ularning tovar-pul mexanizmi orkali bir-biriga boglanib muvofiklashuvi tushuniladi.

• Bozor iktisodiyotida bozor alokalari butun tizimni, uning xamma boskichlarini ishlab chikish, ayirboshlash, taksimlash va ise’mol jarayonlarini, xamda iktisodiy munosabatlarning barcha subyektlarini kamrab oladi. Bozor iktisodiyoti subyektlari tarkibiga tadbirkorlar xam, uz mehnatini sotuvchi ishchilar xam, pirovard iste’molchilar, ssuda kapitali egalari va kimmatli kogozlar egalari xam kiradi.

Odatda, bozor xujaligining barcha asosiy subyektlari uchta guruxga bulinadi: uy xujaliklari, korxonalar (tadbirkorlik sektori) va davlat. Uy xo’jaliklari — iqtisodiyotning iste’molchilik sohasida fa-oliyat kursatuvchi asosiy tarkibiy birliq Uy xujaliklari doira-sida moddiy ishlab chikarish va xizmat kursatish soxalarida yaratilgan tovar va xizmatlar icne’mol kilinadi. Bozor iqtisodiyotida uy xo’jaliklari mulkdor va ishlab chiqarish omillarini yetkazib beruvchilar xisoblanadi. Iktisodiy resurslarni sotishdan olingan pul daromadlari shaxsiy extiyojni kondirish uchun sarflanadi.
Tadbirkorlik sektori — bu daromad (foyda) olish maksadida amal kiluvchi iktisodiyotning birlamchi buginlaridir. U ish yuri-tish uchun uz kapitalini yoki karz olingan kapitalni ishga solish-ni takazo etadi, bu kapitaldan olingan daromad ishlab chikarish faoliyatini kengaytirish uchun sarflanadi. Tadbirkorlar tovar xujaligida tovar va xizmatlarni yetkazib beradi.
Davlat — foyda olishni maksad kilib kuymagan, asosan iqtisodiyotni tartibga solish vazifasini amalga oshiradigan, xar xil byudjet tashkilotlari va muassasalari sifatida namoyon buladi. Bunday iqtisodiy tushunchalar birinchi navbatda talabalarga tushuntiriladi. Ularga maktab o’quvchilariga uni qanday yetkazib berish mexanizmi singdiriladi. Bozor iqtisodiyotining muxim va umumiy belgilari quyidagilardan iborat
turli shakllardagi mulkchilikning mavjud bulishi va unda xususiy mulkchilikning ustun turishi;
—tadbirkorlik va tanlov erkinligi;
—raqobat kurashining mavjudligi;
—davlatning iktisodiyotga cheklangan xolda aralashuvi;
— korxona va firmalarning ichki xamda tashki shart-sharoitlar uzgarishlariga moslashuvchanligi.
Ana shu belgilar mavjud bulgandagina bozor mexanizmi yaxshi ishlay boshlaydi. Buni talabalarga iqtisod fani o’rgatilganda o’rgatiladi. Endi ularda iqtisodiy tarbi mexanizmini tarkib toptirishimiz zarur bo’ladi. Xo’sh endi iqtisodiy tarbiya haqida nimalar deyish mumkin va u qanday amalga oshiriladi. Talabalarga uni o’rgatish orqali biz maktab o’quvchilariga iqtisodiy tarbiyani qanday qilib singdirish lozimligi borasida o’z fikrimizni berib o’tishni maqsadga muvofiq deb topdik.
Bizga ma’lumki boshlang’iya ta’limning 4-sinfida quyidagi iqtisodiy tushunchalar o’quvchilarga singdirilishi kerak.
Bular: biznes; biznesmen; menijer; raqobat; unumdorlik; inqiroz; ko’chmas mulk; talab; taklif; yarmarka; yarka; birja; aksiya; auksion; eksport; chakana savdo; ulgurji savdo va oldingi sinflarda o’tilgan bilimlar takomillashtiriladi
Misol uchun 1-sinflarda o’tilgan iqtisod, ehtiyoj, aqliy mehnat, jismoniy mehnat, mahsulot, bojor sotuvchi, xaridor, do’kon, pul, narx, davlat mulki, mulkdor kabi bir qator tushunchalar o’quvchilarga o’rgatilgan. Shuning uchun ham ular bu tushunchalarning mazmun mohiyatini to’la anglab yetadilar. Chunki 1- sinfdan to 4-sinfgacha bu so’zlar bilan ishlar uzluksiz davom etib kelmoqda.