Boshlang`ich sinf matematikasida vaqt tushunchasini o`rgatish reja: Kirish

1.Quyidagi figuralar yuzalarini taqqoslang.

Bu ishni ular bo‘lingan kvadratchalar sonini sanash orqali amalga oshirish mumkin.( 20-rasm )

20-rasm

21-rasm

SHu figuralar yuzalarini taqqosla. Buning uchun shu figuralar qancha kvadratdan iborat ekanini aniqlang.

1 sm ² – yuza birligi kiritilgandan keyin beriladigan topshiriqlar quyidagicha bo‘lishi mumkin.

1.Uzunligi 5 sm va eni 1 sm bo‘lgan to‘g‘ri to‘rtburchak kvadrat santimetrlarga 22 – rasmda ko‘rilgandek bshlgan. Nechta kvadrat santimetr hosil bo‘ldi. Bu to‘g‘ri to‘rtburchak yuzi 5 sm

22-rasm
2. Quyidagi figuralar nechtadan kvadrat santitmetrlarga bo‘lingan. Ularning har birining yuzalari nimaga teng?

23-rasm

3.Rasmdagi figuralarning tomonlari uzunligini va yuzalarini aniqla.

(24 – rasm ).

To‘g‘ri to‘rtburchak (yuzini) topish qoidasini o‘rganishi uchun quyidagi chizmalardan foydalanish mumkin.

1 2

3 4 24-rasm

4*3=12

Yoki

3*4=12
javob: yuza 12 sm²

25-rasm

Yuza birliklari orasidagi munosabatlarni o‘rganish va bu haqidagi bilimlarni mustahkamlash uchun quyidagi mashqlarni kiritish foydali.

1. 
   Kvadrat detsimetrlarda ifoda qil:8 m ² ; 14 m ² ; 40 m ² ; 6 m ² 35 dm 35 dm ² ; 18 m² 70 m² ; 200 m² ; 1000 m² ; 2768 sm ².
   
2. 
   Kvadrat santimetrlarda ifoda qil:
   

5 m²; 7 m²; 9 m² ; 8 dm²; 5 dm² ; 35 dm² :

3. Kvadrat metrlarda ifoda qil:

100 dm²; 300 dm² ; 1000 dm² ; 645 dm² ; 916 dm².

4. . Taqqosla

15 m² 6 dm² va 156 dm² 80sm² va 8 dm ²

3m² _{va 750 sm}² 1m² _{va 250 dm}²

4. 
   4
   

6 m² va 6000 sm ² 5 dm² va 500 sm²

4. 
   Quyidagi figuralar yuzalarini top:
   

4 sm
5. Hajm (sig‘im) va uning o‘lchov birliklari
Miqdor haqidagi tasavvurlarni rivojlantirishda hajm va massa bilan tasvirlanadigan xossalari bilan tanishtirish yordam beradi. Idishlarning sig‘imi va “litr” tushunchalarining kiritilishi narsalarning xossalari haqida fazoviy tasavvurlarning rivojlanishiga yordam beradi.

“Litr” darsiga tayyorgarlik davrida bolalarda narsalarning hajmiy hossalari haqidagi tasavvurlarning shakllanishiga yordam beradigan mashqlarni kiritish lozim.

1.Qaysi shar katta

2. Bolalar qumli maydonchada o‘ynashmoqda. Qoliplardan figuralar yasashmoqda. (Qoliplar ko‘rsatiladi). Qaysi qolipga ko‘proq qum sig‘adi?

3. Choy va osh qoshiqlarda bir stakan qum o‘lchab ol. Nega bir xil miqdordagi qum turli sonlar bilan ifoda qilindi? O‘lchovlar soni o‘lchovning o‘ziga qanday bog‘liq? va hakazo. “Litr” mavzusi bo‘yicha dars parchasini keltiramiz.

O‘qituvchi: Oldingi darslarda biz sochiluvchan narsalarni o‘lchagan edik. SHunday o‘lchovlarning o‘zidan suyuqliklarini o‘lchashda ham foydalanish mumkin. Siz qanday suyuqliklarni bilasiz? O‘quvchilar: suv, sut, sho‘rva, qatiq, qaymoq, benzin, kampot, ...

O‘qituvchining misolida ikkita manzara bor. Biri keng ikkinchisi tor. Ikkisida ham suv satxi bir xil. Ikkita o‘lchov stakanchalar ham bor. Ular 1 va 2 bilan nomerlangan. O‘qituvchi: qaysi idishda suv ko‘pligini qanday isbotlash mumkin?

O‘quvchilar: ikkinchi idish kengroq, unda suv ko‘p. O‘qituvchi shakli har xil ikkita idish qo‘yadi, ulardagi suyuqlik satxi bir xil.

O‘qituvchi: endi qaysi idishdan suv ko‘proq? O‘quvchilar chamalay boshlaydilar, o‘qituvchi ularni o‘lchov stakanchani olib o‘lchash kerak degan hulosaga olib keladi⁶.

Bir idishda 5 ta o‘lchov, ikkinchi idishda esa shunday 3 ta o‘lchov borligini aniqlaymiz.

Xulosa qilinadi. Keyin o‘lchashlar ikkinchi o‘lchov bilan takror amalga oshiriladi. (0›0). Xulosa qilinadi. Keyin o‘lchashlar ikkita o‘lchov bilan o‘tkaziladi. Birinchi idishdagi suv miqdori katta o‘lchov bilan, ikkinchi idishdagi suv miqdori esa kichik o‘lchov bilan o‘lchanadi. O‘lchash natijalari qarama-qarshi xulosaga olib keladi. Buni muhokama etib, bolalar idishlardagi suyuqliklarning miqdorini o‘lchash uchun bitta o‘lchovdan foydalanish kerak degan hulosaga keladilar.

O‘qituvchi 1 litr yozuvli metall krujkani ko‘rsatadi va umumqabul qilingan o‘lchovning nomini aytadi. Suyuqliklar yoki sochiluvchan jismlar sig‘imini o‘lchash uchun zarur bo‘lgan holatlar sig‘imlarini o‘lchash yoki hajmlarini o‘lchash deb ataladi.

So‘ngra suv o‘lchovdan 1 metrli bankaga quyiladi. Nima uchun banka 1 litrli deb atalishini aniqlaymiz. Krujka yoki bir litrli banka bilan balonlarga suv quyamiz. Ikki litrli va uch litrli ballonlar bilan tanishamiz.

Bolalar o‘z uylarida limonad va kefir shishalarini ko‘p ko‘rganliklari sababli 1 l suv ikkita limonad yoki kefir shishalariga to‘lishini ko‘rsatish foydalidir. Do‘konda ba’zi narsalar litrlab sotiladi. Do‘kon o‘yinini o‘ynash foydalidir. Sotuvchi haridorlarga sutni (bo‘yagan suv) butilkalarda, kastrulkalarda, chelaklarda sotadi.

Ko‘z alashni rivojlantiradigan mashqlar foydalidir. (oldin hajm ko‘z bilan chamalanadi, keyin esa o‘rganadi). Ikkita idishdagi suyuqlik miqdorlarini tenglashtirishga oid mashqlar bolalarda qiziqish uyg‘otadi.

1. Bir idishda 3 litr suv, ikkinchi idishda 2 litr suv bor. Ikkala idishdagi suv bir xil bo‘lishi uchun nima qilish kerak? (Ikki litrga 1 l quyish yoki 3 l dan 1 l ni olish kerak). Ishni ikkita bir xil idishda suv olib, amaliy bajarish kerak.

2. Bir idishda 3 l suv, ikkinchi idishda undan 2 l ko‘p suv bor. Ikkinchi idishdagi suv 1 l ko‘p bo‘lishi uchun nima qilish kerak? Bu masalaning turli yyechilish usulllarini ko‘rib chiqish foydali bo‘ladi.

a) O‘quvchilar 1 idishga 1 l suv quyishni taklif etishadi. Bu usul amalda tekshiriladi. O‘lchash natijasida birinchi idishda 4 l suv, ikkinchi idishda 5 l suv bor ekan. 5 › 4.

b ) Birinchi idishga 2 litr, ikkinchi idishga 1 l suv qo‘yiladi. 5 ‹ 6 . Bunday masalalarni yechish jarayonida sig‘imlarni o‘lchash bo‘yicha zaruriy uquvi rivojlanadi.