|
1-jadval
Ko‘rsatkichlar
|
Ochish variantlari
|
Vertikal skip va kletli stvol
|
Stvollar
|
Qiya
|
Vertikal
|
Stvolning ko‘ndalang kesim yuza maydoni, m2…….
Stvol atrofi lahimlarining hajmi,m3:
asosiy gorizont bo‘yicha……
oraliq gorizont bo‘yicha…...
Kvershlakning ko‘ndalang kesim yuza maydoni, m2:
asosiy gorizont bo‘yicha……...
oraliq gorizont bo‘yicha……..
|
36,3
1367
650
15,43
15,43
|
16,0
1367
400
15,43
8,86
|
18,5
400
400
8,86
8,86
|
Tayyorlash ishlaridagi kon lahimlarining ko‘ndalang kesim yuza maydoni.
2-jadval
Ko‘rsatkichlar
|
Shtreklar
|
Ort
|
Ikki izli temir yo‘lli yondosh jinslardan o‘tilgan shtrek
|
Bir izli temir yo‘lli
|
Yondosh jinslardan o‘tilgan shtrek
|
Ruda tanasidan o‘tilgn shtrek
|
Ko‘ndalang kesim yuza maydoni S, m2
|
15.0
|
11.3
|
11.3
|
11.3
|
O‘tish tannarxi ko‘,$/m3
|
14.0
|
12.0
|
13.0
|
12.5
|
Saqlab turishdagi tannarxi ks, $/m·yil
|
0.5
|
0.5
|
1.0
|
2.5
|
Kirish
Ma’lumki, dunyo mamlakatlari aholi sonining oshib borishi tabiiy resurslarga bo‘lgan talabning ham oshishiga olib kelmoqda. Bu talabni qondirish uchun yiliga yer qa’ridan bir necha yuz milliard tonnalab xomashyo zaxiralari qazib olinmoqda.
Respublikamiz hozirgi vaqtda konchilik sanoati rivojlangan mamlakatlar qatoridan o‘rin olsa ham uning zaminida hali sanoat ishlab chiqarishiga jalb etilmagan juda katta va qimmatbaho mineral xomashyo zaxiralari mavjud. Bu boyliklar xalqimizning hayotini moddiy va ma’naviy tomondan boyitishda, uning hayotini tobora yaxshilashda kata ahamiyatga ega. Bu konlarni qazib olishda, zamonaviy texnikalami qoMlash, energiya tejamkor texnologiyalardan foydalanish va ishlab chiqarishni boshqarishni takomillashtirish muhim ahaxniyat kasb etadi. Konchilik sanoatining rivojlanishi mamlakat iqtisodiyoti va mudofaa quwati, hamda mustaqilligini mustahkamlashda katta
ahamiyatga egadir. Konchilik sanoati korxonalarida kon qazish ishlarining o‘ziga xos xususiyatlari mavjud, ularning asosiylari quyidagilar:
foydali qazilma konlarini o'zlashtirish atrof muhitga bevosita ta’sir ko‘rsatib, qator ekologik muammolar kelib chiqishiga sabab bo‘ladi;
ish joylarining doimo surilib turishi kon qazish ishlarini mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish va tashkil qilishga alohida talablar qo‘yadi;
qazish ishlarining tobora chuqurlashib borishi natijasida kongeologik
sharoitlar murakkablashib borishi, gazodinamik hodisalarning sodir bo‘lish ehtimoli, shaxta (rudnik) atmosferasi haroratining ko‘tarilishi kabi omillaming mavjudligi. Bularning hammasi kon ishlarining murakkab va xavfli bo‘lishiga olib keladi.
Respublikamizda yer osti usulida qazib olinayotgan foydali qazilmalaming asosiy qismi kichik qalinlikdagi konlardir. Kichik qalinlikdagi metal rudalarini qazib olishda kon-geologik sharoitlaming yomonlashishi oqibatida oxirgi paytlarda ko‘pgina qiyinchiliklar yuzaga kelmoqda. Bu holat ko‘pgina konlarda qulay kon-geologik sharoitga ega bo‘lgan hududlar yoki alohida ruda tanalarini intensiv qazib olish natijasida murakkab kon-geologik sharoitlarga ega hududlarni ham keng miqyosda qazib olishga jalb etilayotganligi natijasida yuzaga kelmoqda. Bundan tashqari qazib olish chuqurligining doimiy oshib borishi ham kon-geologik sharoitlaming yomonlashishiga olib kelmoqda. Natijada konlami yer osti usulida qazib olish
texnologiyasi sezilarli darajada murakablashmoqda. Qazib olish chuqurligining oshishi natijasida yuzaga keluvchi kon bosimi va kon zarbasi qazib olish texnologiyasini yanada takomillashtirishni taqozo etadi. Bunda hozirgi kunda qoilanilayotgan qazib olish tizimlarini takomillashtirish, kon bosimini boshqarish muammosini dunyo olimlari tajribasiga asoslangan holda yechish muhimdir.
Shuningdek, murakkab kon-geologik sharoitlarga ega ruda tanalarini massivdan ajratib olish usullarini takomollashtirish, muayyan sharoitlar uchun qazib olish tizimlarini tanlash va ularni har tomonlama asoslash muhim ahamiyat kasb etadi.
Foyydali qazilma ta’nasini ochuish usulini tanlash
Ochish deb foydali qazilma konlarini qazib olish uchun yer yuzasidan foydali qazilma tanasigacha kon lahimlarini о‘tishga aytiladi.
Ochish maqsadida о‘tkaziladigan kon lahimlari ochuvchi kon lahimlari deb ataladi.
Ochuvchi lahimlarni vazifasiga kо‘ra asosiy va yordamchi ochuvchi lahimlarga ajratish mumkin.
Vazifasiga kо‘ra tog‘ jinslarini kо‘tarish (tik va qiya stvolar) yoki tashish (shtolnya) yer osti lahimlarini shamollatish, ishchi-hodimlarining lahimlarda harakatlanishi, material va jihozlarni tashish ishlarini amalga oshiruvchi ochuvchi lahimlar (tik va qiya stvollar, shtolnyalar) asosiy lahimlar deyiladi.
Foydali qazilma konlari katta chuqurliklardan (1000-1500 m dan chuqur) qazib olinganda asosiy ochuvchi lahimlar qatoriga kо‘r shaxta stvollari ham kiradi. Chunki ular ham pastki chuqurliklardagi foydali qazilmalarni ochish va qazib olingan foydali qazilmalarni kо‘tarishga xizmat qiladi.
Yordamchi ochuvchi lahimlar shaxta maydonini shamollatish uchun va yer ostidan ikkinchi zahira chiqish yо‘li sifatida foydalaniladigan shaxta tik va qiya stvollari hamda shtolnyalardir. Bu lahimlar orqali materiallar, jihozlar tushirilishi va ishchi-hodimlar tushirilishi va kо‘tarilishi mumkin. Ayrim holatlarda yordamchi ochuvchi lahimlar sirasiga kvershlag, kapital yuqorilovchi lahim, kapital ruda tushirgich, stvol atrofi yer osti lahimlari ham kiradi.
Konni ochish usuli deganda, konni ochuvchi asosiy va yordamchi lahimlarni konning yotish elementlariga nisbatan joylashtirilishi tushuniladi.
Konni ochish sxemasi deb, ochish usullarining chizma tasviriga aytiladi.
Umuman foydali qazilmalarni ochish sxemasi quyidagi jarayonlarning maqbul bajarilishini ta’minlashi kerak.
- ruda va kon lahimlarni о‘tishda hosil bо‘ladigan tog‘ jinslarini kо‘tarishni;
- hodimlar va jihozlarni tushurish va kо‘tarishni;
- jixozlar va tо‘ldirish matreallarini tushirib berishni;
- yer osti lahimlari va kov joylarni shamollatishni;
- yer osti suvlarini yer yuzasiga chiqarishni;
- yer osti kon ishlarini elektr energiya va siqilgan havo bilan;
- yer osti kon ishlarini texnik, ichimlik va yong‘inga qarshi suv bilan va boshqalar.
Ochuvchi lahimlar yer yuzasiga nisbatan bevosita tutashgan va bevosita tutashmagan lahimlarga bо‘linadi. Yer yuzasi bilan bevosita tutashuvchi ochuvchi kon lahimlari tik va qiya stvollar, shtolnyalar hisoblanadi. Yer yuzasi bilan bevosita tutashmaydigan ochuvchi kon lahimlariga “kо‘r” tik va qiya stvollar, kvershlaglar, stvol oldida joylashgan, shaxtaning bir maromda ishlashi taminlaydigan turli lahim va kameralar kiradi.
Foydali qazilma konlarini ochishning oddiy va murakkab (kombinatsiyalashgan) usullari mavjud.
Do'stlaringiz bilan baham: |
