Бошланғич таълим педагогикаси ва методикаси факулктетлари

ни ростлаш тўхтами дейилади. Нафасни 
ростлаш тўх-
' 
ўртача
I суръат
суръат
кўтарила
боради
суръат
пасаяди
87
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

тамида ўпкага ҳаво тўлдириб олинади. Бундай тўхтам-
дан радио телевидение сухандонлари яхши фойдалаиа-
дилар. Физиологик ва руҳий сабабларга (ёки мантиқин
ажратиш талабига) кўра тўхталиб, гап бўлаклари ора-
сидаги синтактик алоқани кўрсатмайдиган 
тўхтам «о-
синтактик тўхтам дейилади. Носинтактик тўхтам манти-
қнй тўхтам ва руҳий тўхтамга 
ажралади. Мантиқий
тўхтам нутқнинг мантиқ томони билан 
боғлиқ бўлиб,
сўз гуруҳларини бир-биридан аниқ ажратиш, матннинг
маъносини тўла очиш учун хизмат қилади. Унинг носин-
тактик тўхтам дейилишига сабаб, у фақат мантиқ қо-
нунларига бўйсунади, эарур бўлганда синтактик талаб-
ларни четлаб ўтади. Масалан,
Оразин ёпқоч кўзимдан еочилур ҳар лаҳза ёш,
Бўйлаким пайдо бўлур юлдуз ниҳон бўлғоч қуёш.
( Навоий)
Бу байтнинг кейинги мисрасини икки хил ўқиса бў-
лади. Агар мантиқий тўхтам «юлдуэ» сўзидан сўнг бўл-
са, «қуёш ботгач, юлдуэ пайдо бўлади», агар «бўлгач»
сўзидан кейин тўхтам бўлса, 
«юлдуз 
ниҳон бўлгач,
қуёш пайдо бўлади», деган маъно келиб чиқади. Матн-
нинг маэмуни «юлдуэ» сўзидан сўнг 
мантиқий тўхтам
қплишни талаб этади.
Сўзловчининг кучли ҳаяжонини, борлиқ воқеа-ҳоди-
саларидан олган таассуротларини ифодаловчи тўхтам
руҳий тўхтам дейилади. Руҳий тўхтам