Бошланғич таълим кафедраси

Фойдаланилган адабиѐтлар 
1. Ўзбекистон Республикаси Кадрлар тайѐрлаш миллий дастури //Олий 
таълим меѐърий ҳужжатлар тўплами, 1-қисм.- Т.: ―Шарқ‖, 2001. - 19-б. 
2. Белинский В.Г. Адабий орзулар. Адабий-танқидий мақолалар. –Т.: 
Адабиѐт ва санъат нашриѐти, 1977, 35-бет. 
3. Кларин М.В. Инновационные модели обучения в зарубежных поисках .-
М.: 1994, с.193. 
4. Коротаева Е.В. Особенности речевого взаимодействия учителя и 
учавдихся. - // Русский язьш в школе, -2001, 1, с.7 
5. А.Зуннунов ва бошқалар. Адабиѐт ўқитиш методикаси. 74-75-бетлар 
Келдиѐров Р. Адабиѐт ўқувчиси фаолиятининг муҳим қирраси. - // Тил ва 
адабиѐт таълими, 1998, 1-сон, 41-44-бетлар 
6. Келдиѐров Р. Адабиѐт ўқитувчиси фаолиятининг муҳим қирраси. -// Тил 
ва адабиѐт таълими, 1998, 1-сон, 41-44-бетлар 
7. John Carr. Approaches to teaching & Learning. Dublin. P.18 
 
БЎЛАЖАК БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ
ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ 
 
Худойқулова Ш,
СамДУ ўқитувчиси
 
Бошланғич таълимни такомиллаштиришда таълим-тарбия жараѐнига 
замонавий педагогик ва ахборот технологияларини қўллаш муҳим аҳамият касб 
этади. Таълим-тарбия жараѐнини мақсадга мувофиқ ташкил этиш ва ўқитувчи-
ларнинг педагогик фаолияти, уларнинг касбий тайѐргарлигидаги қайд этилган 
камчиликларни бартараф этиш учун: ўқитувчи ва ўқувчилар ўртасидаги 
муносабатларни инсонпарварлаштириш ва демократлаштириш; таълим-тарбия 
жараѐнида ўқувчиларнинг билиш фаолиятини ҳамкорликда ташкил этиш ва 
бошқариш орқали онгли интизомни таркиб топтириш; ўқитишда замонавий 
педагогик ва ахборот технологияларидан уйғун равишда фойдаланиш орқали 
таълим самарадорлигига эришиш; ўқувчиларнинг билиш фаолиятини
мустақил ва ижодий изланиш асосида ташкил этиш орқали мустақил ва ижодий 
фаолиятни таркиб топтириш; ўқувчиларнинг қизиқишлари, эҳтиѐжлари ва 
қобилиятларини 
ҳисобга 
олган 
ҳолда 
таълим-тарбия 
жараѐнига 
табақалаштирилган ѐндашувнинг илмий-методик асосларини ишлаб чиқиш ва 
амалиѐтга жорий этиш зарур. Ушбу вазифалар таълим-тарбия жараѐнининг 
фаол иштирокчиси, ташкилотчиси ва бошқарувчиси бўлган ўқитувчилар 

---

179 
зиммасига юкланади ва бу вазифаларнинг муваффақиятли ҳал этилиши 
ўқитувчиларнинг касбий-педагогик тайѐргарлиги даражасига боғлиқ бўлади.
Бугунги кунга келиб, анъанавий ўқитиш ўрнини шахсга йўналтирилган 
ѐндашувлар эгалламоқда. Шу нуқтаи назардан, ўқувчиларнинг эгаллаган 
билим, кўникма ва малакаларини мунтазам назорат қилиб бориш, 
ўқувчиларнинг олаѐтган билимларидаги бўшлиқларни ўз вақтида тўлдириб 
бориш, иқтидорли ўқувчилардаги интеллектуал потенциалнинг мунтазам 
ривожланишига шарт-шароит яратиш, катталар билан ҳамкорликда фаолият 
кўрсатишга қизиқтириш, уларнинг саломатлигини муҳофаза қилиш ва 
мустаҳкамлашга қаратилган педагогик ѐндашувлар ва тажрибаларни бойитиш, 
синфдан ташқари педагогик тадбирлар режасини ишлаб чиқиш, ўқув-тарбия 
жараѐнида замонавий педагогик технологиялардан ҳамда педагогика фанининг 
илғор ютуқларидан мунтазам фойдаланиш яъни таълим жараѐнига ахборот-
коммунакация технология элементларини олиб кириш, улардан самарали 
фойдаланиш, ўқитувчиларнинг ота-оналар билан ҳамкорликда фаолият 
юритишини йўлга қўйиш, бошланғич синф ўқитувчиларини қайта тайѐрлаш ва 
малакаларини мунтазам ошириб боришда замонавий усуллардан фойдаланиш 
каби вазифаларни амалга ошириш долзарб бўлиб қолмоқда.
Бошланғич таълим сифати ва самарадорлигини оширишга қаратилган 
бундай кенг қамровли вазифалар, илмий асосланган ғоялар, яъни маълум бир 
концепция асосида мақсадли йўналишда амалга оширилгандагина кутилган 
натижаларни беради. Мазкур концепциянинг асосини бошланғич таълим 
сифати ва самарадорлигини оширишга қаратилган ѐндошувлар ва ғоялар 
ташкил этади. Бу концепция бошланғич синфларда таълим-тарбия жараѐнини 
ташкил этиш, унинг сифати ва самарадорлигини таъминлашнинг илмий 
асосланган ғоялар асосида амалга оширилишига қаратилган. Концепцияда 
илгари сурилган бошланғич таълимни ривожлантиришнинг назарий-амалий 
ғоялари педагогика фанининг ютуқларига таянилган ҳолда белгилаб берилган.
Мамлакатимиз 
педагогикасида 
ўқитиш 
жараѐни 
билан 
боғлиқ 
адабиѐтларда «таълим технологиялари» жумласи тез-тез ишлатилиб 
келинмоқда. Ўқув жараѐни сифатини оширишнинг янги йўлларини ишлаб 
чиқиш бир вақтнинг ўзида фан ва техниканинг сўнгги ютуқларини амалиѐтга 
татбиқ қилиш натижаси ва уни такомиллаштириш шароити сифатида намоѐн 
бўлмоқда. Таълимни технологиялаштириш мавзусида хорижий тадқиқотчи 
олимларидан В.П.Беспалько, Г.А.Бордовский, Л.В.Загрекова, М.В.Кларин, 
В.А.Кальней, В.Н.Максимова, Т.В.Машарова, Ю.К.Чернова, М.А.Чошанов, 
С.Е.Шишов ва бошқалар ҳамда хорижий тадқиқотчилардан Л.Андерсон, 
Дж.Блок, Б.Блум, Т.Гилберт, Р.Мейджор ва республикамизда Н.Aзизхўжaевa, 
Л.Гoлиш, Б.Зиѐмуҳaммедoв, Р.Ишмуҳaммедoв, У.Нишoнaлиев, М.Oчилoв, 
Э.Рузиев, Н.Caйидaҳмедoв, Ў.Тoлипoв, Ж.Тoлипoвaлaр тoмoнидaн тaдқиқoт 
ишлaри oлиб бoрилгaн.
Талим жараѐнига нисбатан қўлланадиган технология атамасидан 
фойдаланиш оммалашиб борган сари турли манбаларда турлича талқин 
қилиниб келмоқда. 

---

180 
Педагогик технология тушунчаси таълим жараѐни самарадорлигини 
ошириш мақсадини ўз олдига қўйган мақсад йўналиши, таълимнинг 
режалаштирилган натижаларига эришиш кафолати сифатида тушунилади. 
Педагогик технология — белгиланган мақсад диагностикасига аниқ 
мўлжалланган таълим жараѐнини ташкил қилишни амалга оширадиган 
усулидир.Педагогик технологияларнинг бош белгиси сифатида қуйидагиларни 
кўрсатиш мумкин:
1) мақсадларни ифодалашнинг диагностикаланиши;
2) педагогик жараѐннинг амалга ошиш имконияти; 
3) педагогик натижаларнинг ишга туширилиши хусусияти. 
Педагогик технология — олдиндан лойиҳалаштирилган ўқув-тарбия 
жараѐнини мунтазам ва тадрижий тарзда амалга оширишни таъминловчи 
технологик тартиблар йиғиндиси хисобланади 
Таълимнинг замонавий вазифаларини инобатга олган ҳолда, педагогик 
технологиялар таълим сифатини таъминлашга қаратилади. Шунинг учун 
таълим тизимида квалитатив технологиялардан фойдаланиш хусусида гапириш 
мумкин. 
Таълимда квалитология — таълим сифати тўғрисидаги фан: таълим 
тизимлари вазифалари ҳамда уларнинг ривожланиш сифати; таълим – тарбия 
(ўқитиш) жараѐнлари сифати; ўқувчилар (ўқувчи ва талабалар) сифати, 
профессор-ўқитувчилар корпуси сифати ва бошқалар сифати. У таълим 
жараѐнлари ва обьектлари сифати тўғрисидаги ягона фан кесимида шаклланади 
- бу квалитологиядир. Кейинги пайтларда педагогик амалиѐтда квалитатив 
технологияларни ишлаб чиқиш ва уларни амалиѐтга татбиқ қилиш борасида 
илк тадқиқотлар амалга оширилди.
Умуман олганда, ўқитишда замонавий педагогик ва ахборот 
технологияларидан 
уйғун 
равишда 
фойдаланиш 
орқали 
таълим 
самарадорлигига эришилади. Таълим сифати ва самарадорлигининг педагогик 
муаммо сифатида ўрганилиши унинг туб моҳиятини англашда, таълимни 
ривожлантириш тизимини лойиҳалашда муҳим аҳамиятга эга. Ўқитувчининг 
аниқ алгоритмли тизимга эга бўлган узвийлашган фаолияти ўқувчи билимининг 
квалиметрик кўрсаткичларида акс этади.