Бошланғич таълим кафедраси

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-4947-sonli Farmoni, 2017-yil 7-
fevral 
2. ―Tarbiyaviy 
ishlar 
metodikasi‖ 
o‘quv 
qo‘llanma. 
R.Mavlonova, 
B.Normurodova, R.Raxmonqulova - Toshkent ―Fan‖ nashriyoti, 2007 y. 

---

106 
BOSHLANG‟ICH SINF O‟QUVCHILARIDA USTOZ-SHOGIRDLIK 
TARBIYASINI SHAKLLANTIRISH
 
 
Bobomurodov Sirojiddin Mengziyo o‟g‟li 
TerDU magistranti 
 
Xaq yo`lida kim senga bir xavf o`qitmish ranj ila, 
Aylamak bo`lmas ado oning haqin ming ganj ila.
(A.Navoiy) 
Inson yashar ekan, avvalo, unga bilim va ma‘rifat dunyosi sari yo‘l ochib 
bergan, uning qalbiga yuksak insoniy fazilatlar hissini singdirish yo‘lida zahmat 
chekkan ustoz va murabbiylariga nisbatan ko‘nglida hamisha minnatdorlik tuyg‘usi 
bilan yashaydi. Maktab ostonasiga ilk qadam qo‘yganimizda qo‘limizga qalam 
tutqazib, alifboni o‘rgatgan birinchi ustozimiz siymosini, bu ulug‘ zotning fidokorona 
mehnatini doimo chuqur entikish bilan eslaymiz va qalbimizda ularga nisbatan 
hurmat-ehtirom hissini tuyamiz.
A.Disterveg
aytganidek, ―Har qanday ta'lim va tarbiyada eng asosiy omil - 
muallim, uning tafakkur dunyosidir‖. Haqiqatan ham bolaning shaxs bo‘lib kamol 
topishi va rivojlanishida muallimlarning xizmati beqiyos. Bola hali murg‘ak bo‘lib, 
uning aqliy, ruhiy jihatdan yetilishi ustozlarning bergan ta‘limi, tarbiyasiga bevosita 
bog‘liq. O‘qituvchining birgina xatosi tufayli bola rivojlanishdan to‘xtab, tubanlik 
sari yuz tutishi va aksincha ilg‘or pedagogik mahorati orqali yuksak marralarga 
parvoz qillishi mumkin.
Ustoz deganda, har qaysi inson ko‘nglida chuqur hurmat-ehtirom va cheksiz 
minnatdorlik tuyg‘ulari, shu bilan birga, hech qanday boylik bilan o‘lchab va ado 
qilib bo‘lmaydigan qarzdorlik hissi paydo bo‘ladi. Ustozlarimiz o‘giti, keksalarimiz 
pand-nasihatlariga amal qilib borsak, aslo kam bo‘lmaymiz. Bu bilan ustoz va 
murabbiylarimiz oldidagi ilk burchimizni ado etgan bo‘lamiz. Inson, avvalo, unga 
bilim va marifat dunyosi sari yo‘l ochib bergan, uning qalbiga yuksak insoniy 
fazilatlar hissini singdirish yo‘lida zahmat chekkan ustoz va murabbiylariga nisbatan 
ko‘nglida hamisha minnatdorlik tuyg‘usi bilan yashaydi. Xalqimiz ustozlarni ezozlab: 
―Ustozning umri - mangu, chunki shogirdlar umri ham unga ulanadi‖, - deydi. Ha, 
juda ham to‘g‘ri fikr. Muallim - ustoz shunday mo‘tabar zotki, uning nomi ham, umri 
ham hamisha boqiydir. Ustoz va murabbiy! Biz barchamiz yoshimiz, kasb-u 
korimizdan qat‘iy nazar, bu so‘zlarni eshitganimizda ko‘nglimizdan faqat iliq fikrlar-
u yorqin xotiralar o‘tadi. SHu tobda ko‘z o‘ngimizda qo‘limizga ilk bor qalam 
tutqazib, endigina ilm olamiga yetaklagan birinchi ustozimiz gavdalanadi. 
Qalbimizda unutilmas iz qoldirgan qadrdon maktabimiz va uning bag‘rida kechgan 
beg‘ubor yillarimizni, bizga bilim bergan, insoniylik fazilatlarini o‘rgatgan mehribon 
o‘qituvchi va murabbiylarimizni katta hurmat va ehtirom bilan eslaymiz.
Buyuk mutafakkirimiz Alisher Navoiyning ustozi Abdurahmon Jomiyga atab 
yozgan ―Xamsat ul-mutahayyirin‖ asari ham muhim ahamiyatga molikdir. Asar 
Jomiy va Navoiy oʻrtasidagi ustoz-shogirdlik munosabatlarini yoritish uchun eng 
moʻtabar ilmiy-tarixiy manba hisoblanadi. Jomiyning ustozlik sifatlarini koʻrsatish 
muallif oldida turgan asosiy maqsadlardan biri edi. Asarda bu vazifa bekam-u koʻst 
ado etilgan. 

---

107 
―Xamsat ul-mutahayyirin‖ning ―Ikkinchi maqolat‖iga Navoiy oʻzi bilan ustozi 
oʻrtasidagi maktublarni kiritadi. Ana shu xatlar ham maqolamizda oʻrtaga qoʻyilgan 
masalani tadqiq etishimizda juda qoʻl keladi. ―Ikkinchi maqolat‖ning 4-hikoyatida 
yana ustoz-shogirdning hamfikr ekani, shuningdek, ulardagi badiiy didning oʻzaro 
yaqinligini koʻrishimiz mumkin. 
Kunlarning birida Hazrat Jomiy huzurida Mir Xusravning ―Daryoyi 
abror‖
19
qasidasi haqida soʻz boradi. Shunda Navoiy bu asarni maqtay ketadi. Biroq 
ustozi bu haqda hech narsa demaydi. Navoiy, qasida maqtovga loyiq boʻlsa-da, ulugʻ 
hazrat oldida uni oshirib taʼriflab yubordimmikan, degan xayolga boradi. Oradan 
biroz vaqt oʻtgach, Navoiy safarga otlana turib ustozidan fotiha olishga borganida, 
Jomiy unga oʻzining ―Daryoyi abror‖ javobida bitilgan ―Lujjat ul-asror‖
20
qasidasini 
beradi. Navoiy yoʻl davomida ot ustida qasidani oʻqib, behad xursand boʻladi. 
Shunda ilhomlangan shoirning xayoliga ―Tuhfat ul-afkor‖
21
asarining matlaʼsi keladi. 
Manzilga yetgach, Navoiy matlaʼni qogʻozga tushirib, agar asar tugatishga loyiq, deb 
topilsa, yaʼni ustozga maʼqul boʻlsa, uni davom ettiraman, degan mazmunda xat 
yozib, bir bek orqali uni joʻnatadi. Jomiydan esa: ―Albatta, tugatsun‖,
22
– degan javob 
keladi. 
Shunday qilib, bu hikoyatdan ―Lujjat ul-asror‖ va ―Tuhfat ul-afkor‖ asarlarining 
dunyoga kelishi haqida muhim maʼlumotlarni bilib olamiz. Shu tariqa ustoz 
shogirdning yana bir asar yaratishiga sababchi boʻlgani ham ayonlashadi. Aslida, bu 
ham – haqiqiy maʼnodagi ustozlik. Jomiy Navoiy uchun har tomonlama murabbiy 
edi. Shuning uchun ham ulugʻ oʻzbek shoiri oʻzining har bir harakati Jomiy 
tomonidan qanday qabul qilinishiga aslo befarq boʻlmagan. Aslida yuksak mahoratli 
ustoz shogirdi bu xalqning o‘tmishi tarixiy taraqqiyot yo‘lini, ota-bobolarilarining 
kim bo‘lganligini va ularning jahon ilm-fani, madaniyati taraqqiyotiga qo‘shgan 
buyuk hissalarini bilib olishni, milliy o‘zlikni anglash kishining jamiyat va Vatanning 
porloq istiqbolini ta‘minlash uchun qanday imkoniyatlarga ega ekanligini chuqur 
anglab yetishi va mavjud imkoniyatlarni yuzaga chiqarish uchun o‘zini safarbar etishi 
zarur ekanligini uqtirib boradi. Binobarin sog‘lom avlod tarbiyasi faqat jismoniy 
jihatdan chiniqqan, kamol topgan yoshlarnigina emas, shuningdek, sharqona axloq-
odob va umumbashariy ma‘naviy qadriyatlar asosida tarbiya topgan insonni ham 
ko‘zda tutmog‘i lozim.