Bosh tarxni loyihalashda xavfsizlik talablarini ta`minlashi umumiy tushunchalar va hujjatlar

II.Bosh tarxni loyihalashda xavfsizlik talablarini ta`minlashi
2.1 Bino va inshootlarni loyihalashda maydon tanlash masalalari
Bino va inshootlarni loyihalash ular quriladigan hududga bevosita bog‘liq,shuning uchun o‘sha hudud bir qancha ko'rsatkichlar bo‘yicha ilmiy asoslangan holda tahlil qilib chiqilishi zarur. Eslatib o‘tish joizki, bu tahlilning asosida loyihalash vazifasidan va maqsadidan qat’iy nazar birinchi navbatda inson omili yotadi.Sobiq Ittifoq davrida, xususan, respublikamizda bir qancha aholi turarjoylari va, hatto, shaharlar bunyodga keldiki, ularning paydo bo‘lishida birlamchi omil yerosti va yerusti tabiiy zaxiralaridan xomashyo ishlab chiqarish uchun foydalanish imkoniyatini kengligi bo'ldi. Quriladigan bino yoki inshootlarda yashash, mehnat qilish, o‘qish va h.k. lar uchun eng qulay muhit yaratilishi lozim. Buning uchun atrof-muhit holati quyidagi asosiy omillar bo‘yicha baholanadi:
• hududning iqlimi va mikroiqlimini baholash;
• havo basseynining ifloslanganlik darajasini baholash;
• suv havzalarining sanitar-gigiyenik holatini baholash;• hududning relyefi va geologik muhitining buzilganlik darajasini baholash;
• yeming ustki unumdor qatlami (tuproq)ning sanitar-gigiyenik holatini baholash;
• atrof-muhitga fizik omillarning ta’siri darajasini baholash;
• ko‘kalamzorlashtirilgan hududlarni baholash. Ko‘rinib turibdiki, atrof-muhit holatini baholashga yondoshish, masalaga kompleks yondoshishni talab qiladi.
Quyidagi 1-rasmda atrof-muhit holatini baholashga kompleks yondoshish sxemasi keltirilgan. Turar-joylarda suv zaxiralari va ulardan xalq xo‘jaligida foydalanish hamda ularni qayta ishlashdagi bosqichlar ko‘rsatilgan.

2-rasm Bino inshootlar loyihalashda maydonni tanlash
Bosh maqsad — shaharda maqbul gigienik muhit va mikroiqlim yaratish muhitida qulayliklaming nie’yoriy ko'rsatkichlariga vet ish Texnik taraqqiyot salbiy oqibatlarini bartaraf etish bo‘yicha profilaktik tadbirlar basseynining. Suv zaxiralaridan foydalanish va ulami qayta ishlash. Turar-joylarda atrof-muhit son-sanoqsiz manbalardan ifloslanib, ularni oldini olish, ularga qarshi kurash masalasi insoniyat oldida turgan global muammolardan biri bo`lib qolmoqda. turar-joylardagi asosiy ifloslanish manbalari keltirilgan. Turar-joylarni loyihalashda sanoat zonasi (inson sog`lig`iga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi, havoni, suvni, tuproqni zaharlovchi moddalar chiqaruvchi ishlab chiqarish korxonalari) bilan turar-joy o‘rtasida himoya zonasi bo‘lishi zarur. Sanoat korxonalarini loyihalashtiruvchi sanitar me’yorlar ekologiyani buzuvchi manba sifatida sanoat korxonalarini 5 ta sinfga ajratadi. Turar-joy bilan sanoat zonasi o‘rtasidagi himoya zonasi sinflarga mos ravishda belgilanadi: I sinf — 1000 m; II sinf - 500 m; III sinf — 300 m; IV sinf — 100 m; V sinf — 50 m. Bu himoya zonalari ko‘kalamzorlashtirilgan va obodonlashtirilgan bo'lishi zarur.
a) Ifloslanish manbalari;
b) oqava suvlarni qayla tozalash jarayonida kutiladigan muammolar. Turar-joylarni loyihalashda quyosh nurining qulay tushishi (insolatsiya), shmolningyo‘n alishi,har xil shovqinlardan ham oy alash , chang - to‘zonlardan himoyalash kabi omillarni maqbul hal qilish masalalari birinchi o'rinda turadi.
Loyihalash jarayonida notog‘ri loyiha yechimi, loyihachining xatosi,tashqi yuklar, qurilish konstruksiyalarining holati va ishlab chiqarish hamda ekspluatatsiya sharoitlari haqidagi ma’lumotlarning etarli emasligi, tabiiy yemirilish va ayrim qurilish materiallarining fizik-mexanik xossalari hamda ularning real yemirilishi jadalligi haqidagi eksperimental ma’lumotlarning yetishmasligi (yoki umuman bo`lmasligi), bino funksiyasini noto‘g‘ri modellashtirish va boshqa turli salbiy omillarni hisobga olinmasligi loyihalash jarayonida yo‘l qo‘yiladigan xatoliklar hisoblanadi.