Bosh miya yarim sharining po’stloq qismi, uning tuzilishi. Reja
Download 1,68 Mb.
|
|
Aim.uz Bosh miya yarim sharining po’stloq qismi, uning tuzilishi. Reja:
Tayanch so’zlar: Bosh miya katta yarim sharlari, oq moda, filogenez va ontogenezidagi Denterminizm, Elektroentsefalografiya,Topografik kartalash, EEG, Pletizmagrafiya (qon tomirlarda qon oqimini o’rganish) Bosh miya katta yarim sharlari. Bosh miya yarim sharlari va ularning po’slog’i markaziy nerv sistemasining yuqori qismi bo’lib xisoblanadi. Odamning xulqi, idroqi, fikrlashi, ongi va barcha ruxiy xususiyatlari oliy nerv faoliyati bo’lib, u bosh miya yarim sharlari va ular po’slog’ida joylashgan nerv markazlarining normal funktsiyasiga bog’lik. Odamning oliy nerv faoliyati murakkab reflekslar orqali namoyon bo’ladi. Bu reflekslar odamning tashqi muhit bilan bog’lanishini, uning xar xil sharoitga moslashuvini ta`minlaydi. Odamning barcha ixtiyoriy harakatlari , fikrlashi va ruhiy xolatlari reflekslar orqali sodir bo’lishini mashhur rus fiziologi I.M.Sechenov 1863 yilda yozgan “Bosh miya reflekslari” deb nomlangan kitobida birinchi bo’lib ko’rsatdi . Uning reflekslar haqidagi fikrini taniqli olim I.P.Pavlov yanada rivojlantirib, shartli reflekslar haqidagi taminotni yaratdi . U odamning oliy nerv faoliyati shartli reflekslar orqali namayon bo’lishini isbotlab berdi. Bosh miya katta yarim sharlari. Bosh miya katta yarim sharlari ikkita yarim sharlardan iborat bo’lib, bosh miyaning eng rivojlangan qismidir. Ikkita yarim shar o’zaro qadoqsimon tana yordamida birikadi. Yarim sharlarning yuzasida juda ko’p pushtalar va egatchalar bor. Miya yarim sharlari katta egatchalarining peshona, tepa, engsa va orolcha kabi bo’laqlari bor. Miya yarim sharlari muhim egatchalaridan biri Sil`viyev egatchasi, ikkinchisi Roland, ya`ni markaziy egatcha hisoblanadi. Miya yarim sharlarida qurish, eshitish, teri, sezish, xid bilish va ta`m bilish, nuprsh eshitish, Nutq harakati va nutq—qurish analizatorlarining oxirgi nerv markazlari, markazga intiluvchi harakat nervlari markazlari joylashgan. Bosh miyaning egat va pushtalari bir vaqtda rivojlanmaydi. Bola turilgandan keyin yarim sharlarning egat va pushtalari kattalarnikiga O’xshasada, chuqur bo’lmaydi. Bola to’tilgandan so’ng peshona bulagi kattalashadi. Bola hayoti davomida miya yarim sharlarining massasi va satxi bosh miyaga nisbatan o’zgarib boradi. Bosh miya katta yarim sharlarining vazni odam bosh miyasi vazning 78 — 80% tashkil qiladi. U ikki qavatdan iborat: 1) kulrang moddadan tashkil topgan tashqi po’stloq qavat; 2) oq moddadan tashkil topgan ichki qavat. Bosh miya katta yarimsharlarining normal shakllanishida moddalar almashinuvining ahamiyati katta. Umuman olganda biz moddalar, o’zga jismlar organizmning o’z moddalariga aylanadigan jarayonlarni organizmning assimilyativ energiya iste`mol qiluvchi (anabolik) jarayonlar deb ataymiz. O’simliklarda assimilyatsiya (fotosintez) quyosh nurini singdirib olishni o’z ichiga oladi, uning yordamida energetik past anorganik moddalar energiyaga boy organik moddalarga aylanadi (avtotrof organizmlar). Energiya-o’zgartiruvchi metabolizm (katabolizm) energiyaga boy moddalarning (jumladan Yog’lar, uglevodlar, oqsillar), menshe energiya ajralgan holda tarkibida energiya kamroq bo’lgan moddalarga parchalanishini o’z ichiga oladi (= dissimilyatsiya). Energetik talablari Inson tanasining energiya ehtiyojlari va energiyani o’zgartirishi uning yoshi, jinsi, vazni, atrof muhitning harorati va jismoniy faolligi kabi ko’pgina omillarga bog’liq bo’ladi, hamda to’liq tinch bo’lgan holatida ham ancha farqlanadi (bazal metabolizm). Demak, moddalar almashinuvini standart sharoitda o’lchangan asosiy almashinuvga (ertalab, och qoringa, tinch dam olib turganda, tananing harorati normal bo’lib, atrof muhitning harorati maqbul bo’lganda) va turli sharoitlarda o’lchangan mashqlar paytidagi ortiqcha metabolizmga ajratish mumkin. Ozuqa moddalarining energetik miqdori Metabolik jarayonlardan olingan energiya, boshqa jihatlardan tashqari, metabolizlanadigan moddalarning (oqsillar, yog’lar va uglevodlar) tabiatiga bog’liq bo’ladi. Agar, masalan, biz tanadan tashqari ayrim ozuqa moddalarining energiya miqdorini o’lchamoqchi bo’lsak, biz ularni yondirish kamerasida (kalorimetr) yondirib, ozod etiladigan issiqlik yoki energiyani o’lchashimiz mumkin (kaloriyalikning fizikaviy kattaligi). Natijalari kaloriyalarda (kal) yoki Joullarda (J) ko’rsatilishi mumkin, lekin amalda eng ko’p ishlatiladigan kaloriyalilikning birligi: 1 kal 4.185 J ga mos keladi. By taking up nourishment or nutrients (proteins, fats, carbohydrates, vitamins, minerals, and trace elements) the body can create energy by the “combustion” of nutrients to maintain its organization (structure, catabolic, or energy metabolism) and the functions derived from it (growth, renewal of cells, body temperature, mechanical and chemical work). The nutrients are degraded by the enzymes of the digestive glands in the various divisions of the digestive system, broken down into chemical combinations that can be absorbed, and taken up (resorbed) by the gastrointestinal mucosa. These energy-rich combinations (e. g., fatty acids, amino acids, or glucose) enter the bloodstream and next reach the liver by way of the portal vein (see Liver, Function below). Eventually they reach the cells of the body, where they are broken down oxidatively in the mitochondria to energy-poor combinations (CO2 and H2O) (biological oxidation). The energy thus liberated is stored in energy-rich ATP following a chain reaction (mitochondrial respiratory chain). ATP in its turn is made available to processes requiring energy (e. g., protein synthesis or muscular work). ATP splits off phosphate molecules to liberate energy (see Chapter 1: Mitochondria). _ Metabolism, Energy Requirements and Nutrients Metabolism Metabolism, which includes all the biochemical processes needed to maintain life by building, transforming, and breaking down the organism, can be divided into constructive (productive, anabolic) and energy transforming (catabolic) metabolism. Anabolism (constructive metabolism) includes the production of cellular substances, i.e., the synthesis of endogenous (the body’s own) substances (.e. g., proteins, carbohydrates, fats) involved in the growth of the organism. In general we call processes in which substances foreign to the body are transformed into the body’s own substances assimilative energy-consuming (anabolic) processes. In plants assimilation (photosynthesis) involves capturing energy from sunlight, by which energy-poor inorganic substances are transformed into energy-rich organic substances (autotrophic organisms). Heterotrophic organisms, such as humans and ani- 9 The Digestive System Bosh miya yarim sharlari po’stloq qavat qalinligi 4-44,5 mm, yuzasi 220000 kv. mm. Bosh miya yarim sharlar pustlori filogenezda eng so’nggi, demak eng yosh miya bo’laklaridan hisoblanib sut emizuvchilarda, ayniqsa odamlarda juda yaxshi rivojlangan bo’ladi. Miya po’slog’i mikroskopda tekshirilganda undagi nerv hujayralari olti qavat bo’lib joylashganligi aniqlangan: 1 — qavatda nerv xujairalarining kalta usimtalari; 2 —qavatda donasimon nerv hujayrali joylashgan; 3 —qavatda piramidasimon hujayralar bo’ladi; 4 —qavatda yuldo’zsimon to’zilgan nerv hujayralari; 5 —qavatda yirik piramidasimon hujayralari; 6 —qavatda duksimon nerv hujayralari joylashgan. Miya po’stlog’ining turli qismlarida joylashgan nerv xujairalarining funktsiyasiga ko’ra po’stloq satxi uchta zonaga bo’linadi: sezish, harakat va assotsiativ zonalar. Sezish zonalarida joylashgan nerv hujayralari to’plami odam tanasining barcha sezish organlarining oliy markazi hisoblanib, bular teri, ko’rish, eshitish, xid va ta`m bilish kabi sezish organlarining retseptorlaridan impul`slarni qabul qiladi. Miya pustloBining harakat zonalaridagi nerv hujayralari to’plami muskullar, paylar, bo’g’imlar, suyaklarning retseptorlaridan impul`s qabul qilib, harakatni boshqaruvchi oliy nerv markazi vazifasini bajaradi . Assotsiativ zonalar sezish va harakatlanish organlaridan kelgan ta`sirni analiz va sintez qiladi. Bosh miya yarim sharlari po’stloq qismi odam oliy nerv faoliyatining fiziologik asosi, psixik faoliyatimizning moddiy negizidir. Odamning fikrlash, ong, o’zlashtirish, eslab kolish, muomalasi, madaniyati, bilim olish, xunar o’rganish, murakkab harakatlarni bajarish qobiliyati miya po’slog’i faoliyatidir. Agar bolalar sog’lom ovqatlanish tartibiga amal qilmay, kerakli ozuqa moddalarini qabul qilmasalar bu ularning ruhiy va jismoniy faolligiga ta’sir qiladi va kattalardagi ayrim kasalliklarga masalan yurakning ishamik kasaligiga chalinadilar.agarda boshqa tomondan uy sharoitining ta’siri va natijalari o’rganiladi qaysiki ularning rivojlanishjiga va hayot tarziga ijobiy ta’sirlarini o’rganadi. Boshqa so’z bilan aytganda hayotni bohlanishi yomon boshlansa ularning rivojlanishidagi pasayish va salomatligini pasayish hayotining ijtimoiy iqtisodiy ahvolini tubanlashishiga ta’sir qiladi.(Pillas, Suhrcke 2009). Qiyin vaziyatlarda ilk yosh davrida salomatlik holatining farqlari holati keyingi yosh davrlarida yanada farqlarnig oshishiga olib keladi.(Poulton va boshqalar 2002). Combined Solid and Water Transport See Chapter 10: Renal Tubules and Collecting Ducts. Active Transport Active transport is the transport of substances through the cell membrane by means of an energy-consuming transport system (transport ATPase). Here, again, ATP serves as universal fuel. Such a transport process can move a substance through the membrane against a concentration gradient (Fig. 1.14). Thus cells have the ability to maintain in their interior stable ion concentrations, for example, that are clearly different from their concentrations in the extracellular fluid. These active transport processes are served by specialized proteins in the cell membrane that can move several ions simultaneously. In this process, the coupled transport of substances can occur in the same direction (cotransport) or in opposite directions (countertransport) (Fig. 1.14). For instance, in the kidney the transport of amino acids is coupled with an active Na+ transport. Additionally, active ion transport through cell membranes is necessary for the formation of membrane or resting potentials. Endocytosis and Exocytosis Large molecules, such as proteins, enter (endocytosis) or exit (exocytosis) through the cell membrane by so-called vesicular transport (Fig. 1.16). During this process, substances are attached in part to the outside of the cell by membrane-bound receptors, enclosed by a part of the plasma membrane, and moved into the interior of the cell as a membranewrapped vesicle (receptor-mediated endocytosis). Depending on the size of the absorbed particle, this process may also be called pinocytosis or phagocytosis. In exocytosis, products synthesized in the cell are enclosed in membranous vesicles and, by coalescence of these vesicles with the inside of the plasma membrane, reach the extracellular space. In this way, the transmitter substances in the endings of nerve cell processes are liber- 1 Biology of the Cell Miya po’slog’ining turli qismlarida xar xil funktsiyalarni boshqaruvchi nerv markazlari joylashgan. po’stloqning ensa qismida qurish, chakkada eshitish, peshanada, ichkari sohasida xid sezish, tepa qismida harakat markazlari joylashgan. Ya`ni, shuni ta`kidlash kerakki, xar bir organ ish faoliyatining muhimligiga karab uning markazining miya po’slog’ida egallagan o’rni har xil bo’ladi. Masalan qo’l panjasi odamning kundalik hayotida juda kup vazifani bajaradi, shuning uchun uning harakatini boshqaruvchi nerv markazi boshqa harakat markazlarining miya po’slog’idagi egallagan o’rniga nisbatan kattadir. Bundan tashqari, yarim sharlar po’slog’idagi nerv hujayralarini orqa miya bilan to’tashtiruvchi nerv yo’llari bosh miyaning quyi qismida kesishadi. Buning natijasida chap yarim sharlardagi nerv markazlari odam tanasining o’ng tomonidagi, o’ng yarim shardagi nerv markazlari tananing chap tomonidagi to’qima va organlar ishini boshqaradi. Shunday qilib, bosh miya yarim sharlarining po’stloq qismida joylashgan oliy nerv markazlari odam tanasining barcha to’zima va organlari ishini boshqaradi. Bosh miya yarim sharlari po’slog’ining vazifalari quyidagi usullarda tekshiriladi: 1 ) shartli reflekslar usuli; 2) bosh miya biotoqlarini yozib olish usuli; 3) Bosh miyada kon aylanishi va moddalar almashinuvini tekshirish usuli; 4) bosh miyani bevosita kuchsiz elektr toqi yoki kimyoviy moddalar bilan ta`sirlash usuli; 5) miyaning turli qismlarini olib tashlash usuli. Shartli reflekslar usulidan foydalanilganda quyidagi shart — sharoitlar bo’lishi kerak: 1) shartli ta`sirlovchi 2) shartli ta`sir shartsiz tasirdan oldin kelishi kerak 3) shartli va shartsiz ta`sirlar birga qo’llanilishi kerak (masalan chiroq va ovqat). Shartli ta`sirlovchi bilan shartsiz ta`sirlovchi bir necha marta ta`sir ettirilsa, odamning bosh miyasida ikkita markaz o’rtasida vaqtinchalik bog’lanish vujudga keladi. Bosh miya biotoqlarini yozib olishda elektroentsefalograf asbobidan foydalaniladi. o’zgarish vaqtida tirik to’qimalarda sodir bo’ladigan elektrik o’zgarishlar, bioelektrik o’zgarishlar yoki xodisalar deb ataladi. Bosh miya biotoqlari nixoyatda kuchsiz bo’lgani uchun uni maxsus asboblarda 100 000, ba`zida 10 mln marta orttirib yozib olinadi. Miyaning turli qismlarini olib tashlash usulida, miya bo’laklarini jarroxlik usulida olib tashlab, organizmda kechadigan fiziologik o’zgarishlar ko’zatiladi.
Miya po’stlog’i asab va tayanch to’qima (neyrogliya) hujayralaridan tashkil topgan. Katta yarim sharlar po’stlog’ida asab hujayralari ustma-ust joylashgan bo’lib, bir necha qavatni hosil qiladi. Birinchi qavat - molekulyar qavat, po’stloqning eng sirtqi qavatidir. Bu qavat asosan neyrogliya hujayralaridan tashkil topgan bo’lib. asab hujayralari kamroq uchraydi. Ikkinchi qavat - tashqi donali qavat, xilma-xil shakldagi mayda asab hujayralaridan tashkil topgan. Uchinchi qavat - o’rta va katta piramidal qavat, bu qavat o’rta va katta piramidasimon hujayralardan tuzilgan. To’rtinchi qavat - ichki donador qavat, xuddi ikkinchi qavat kabi, bu qavat ham mayda hujayralardan tashkil topgan. Beshinchi qavat - ganglioz qavat, Bechning katta piramidasimon hujayralaridan tuzilgan. Oltinchi qavat - polimorf hujayralar qavati, bu qavat ikkiga bo’linadi - uchburchaksimon hujayralardan tashkil topgan tashqi qavat va duksimon hujayralardan tashkil topgan ichki qavat. Miya po’stlog’i faoliyatida asab hujayralaridan tashqari po’stloqning turli qismlarini o’zaro va markaziy asab tizimsining qopyi qismlari bilan boglanishini ta’minlaydigan asab tolalari ham katta rol opynaydi. Miyaning oq moddasini tashkil qiladigan asab tolalari uch guruhga bo’linadi; 1) assotsion, ya’ni biriktiruvchi lolalar. bir yarim shaming ikki qismini o’zaro boglaydi; 2) kommisural, ya’ni tutashtiruvchi tolalar, ikki yarim shaming o’zaro opxshash-mos qismlarini bir-biri bilan ulaydi; 3), o’tkazuvchi tolalar, po’stloq bilan markaziy asab tizimsi qopyi qismidagi kulrang modda topplamlarini bir-biriga boglaydi. Mana shu uch xil tolalaming hammasi afferent va efferent tolalardan iborat. Bosh miya katta yarim sharlar ikkita yarmm shardan nborat bo’lnb, bosh miyaning eng rivojlangan qismidyar. Ikkvta yarim shar bir-biri bilan gorizontal plastika, qadaqsimon tany yordamida birikadya. Har bir yarim sharning miya qooqogn (plapsh), hid bilish miyasya, asosiy markazny bo’laxlari va ikkita yon qoriichasi bo’ladi. Ikkita yarim shar bir-biridan uzunasnga ketgan yoriq bilan ajraladya. Yarnm sharning ustki qismida juda ko’p pushta va egatchallr bor. Har bir yaryam sharning tapide, nchki va aasgki yuzasi bor.
Organizmda qanday boplmasin biror funksiyaning boshqarilishi bosh miya katta yarim sharlarining qaysi qismiga bog’liq, degan muammo azaldan munozarali masala bo’lib kelgan. Bu haqda nihoyatda xilma-xil va bir-biriga tamomila qarama-qarshi fikrlar bayon qilingan. Ba’zi olimlar bosh miya po’stlog’ining qatpiyan ma’lum bir nuqtasi organizmning muayyan bir funksiyasini boshqaradi deb tapkidlasa, boshqalari bu fikrni inkor qilar edilar; ular miya po’stlog’ining hamma qismi siruktura va ftinksional jihatidan bir xil deb hisoblab, belgili bir funksiyaning boshqarilishida butun miya po’stlog’i ishtirok etadi deb eptirof qilar edilar. Bosh miya yarim sharlar po’stlog’ining turli sohalari lurli funksiyalarni boshqarishga moslashganligini dastavval I.p.pavlov isbotladi. Uning tapimotiga kopra. miya popstlog"ining tegishli qismlarida maxsus funksiyalami boshqarishga birmuncha ixtisoslashgan hujayralar guruhi. analizatorlar yadrosi joylashgan. Ammo analizatorlar yadrosi po’stloqning turli qismlarida tarqoq holda joylashgan hujayralar bilan yaqindan boshlangan bo’lib, ular o’rtasida aniq chegara yo’q. 
3-rasm. Vaqtincha aloqalar hosil boplish gipotezalarining tasviri. Agarda biror analizator yadrosi shikastlansa, uning vazifasini po’stloqning turli qismlaridan joy olgan bo’lsa ham, shu analizator bilan boglangan hujayralar ma’lum darajada bajara oladi. Biroq bu hujayralar analizatoming o’z yadrosi singari mukammal analiz va sintez qila olmagani sababli, uning vazifasini topla bajara olmaydi. Shunday qilib, miya po’stlog’ida funksiyalami boshqaradigan aniq markazlarning borligi nisbiy tushunchadir, beigili funksiyaning yuzaga chiqishi po’stloqning turli qismlaridagi hujayralar faoliyatiga bog’liqdir. Demak, miya po’stlog’ida aniq bir joyga topplangan, muqarrar bir funksiyani boshqaradigan markaz yo’q. Biror xil funksiyalami boshqarishga ozmi-ko’pmi ixtisoslashgan po’stloq hujayralari tuzilish va funksional xususiyatlariga qarab bir qancha zonalami hosil qiladi. Shunga yarasha katta yarim sharlar po’stlog’i quyidagi zonalarga bo’linadi: kopruv zonasi - kopruv analizatorining po’stloqdagi zonasi bo’lib, po’stloqning ensa sohasida joylahsgan. po’stloqning chakka qismida esa eshitish analizatorining markaziy qismi urnashgan. shu sababli bu yer eshituv zonasi deyiladi. Teri. muskul va paylardan keladigan ta’sirotlar po’stloqning markaziy pushtasida, Roland egatining orqa sohasida analiz va sintez qilinadi. Shu sababli po’stloqning bu qismi teri va proprioretsepsiyaning po’stloq zonasi deb yuritiladi. po’stloqdagi Roland egatining oldingi sohasi harakat reaksiyalarining boshqarilishida ishtirok etadi. Harakatni yuzaga chiqaradigan gavda muskullarining faoliyatini po’stloqning ana shu qismi nazorat qiladi. Shu sababli po’stloqning bu qismi motor zona deyiladi. po’stloqning motor zonasidagi yirik piramidal hujayralar po’stloq osti yadrolar bilan. qolaversa, markaziy asab tizimsining yana ham qopyiroq qismi va hatto orqa miya bilan ham boglangandir. Bu piramidal hujayralarning opsimtalari po’stloqning targil tana, qizil yadro, qora substanciya. miyacha va orqa miyaning harakatlantiruvchi yadrolari bilan bog’laydigan pastga tushuvchi yo’llari hosil qiladi. po’stloq motor zonasining shikastlanishi organizm turli qismlarining falaj bo’lib qolishiga olib keladi. Motor zonadan sal oldinroqda premotor zona, po’stloqning medial sohasida esa. qopshimcha motor zona joylashgan. po’stloqning hamma zonalari organizmning tegishli qismlaridan kelayotgan impulslami qabul qiladi va ularga tegishli ravishda javob qaytaradi. Bu javob reaksiyalari markaziy asab tizimsining tegishli qopyi qismlari orqali beigili organlarga uzatiladi, natijada muayyan reflektor akt ro’y obga chiqadi. Demak, miya po’stlog’ining barcha zonalari tegishli ravishda tashqi muhitdan. moddiy dunyodan axborot oladi, bu axborotga keraklicha javob berib, organizm funksiyalarining tashqi muhitga mukammal moslashuvini ta’minlaydi. Miya po’stlog’i zonalaridagi hujayralarning ta’sirotlarga javoban ana shu tariqa ko’rsatadigan reaksiyasi o’sha hujayralar bilan boglangan boshqa zonalardagi hujayralarning ishtiroki bilan yuzaga chiqadi. albatta. Miya yarim sharlarnnng kayata egatchalari uni beshta: peshona, tepa, ensa, chekka va orolcha bo’laklarga ajratadi, Silviyev egatchasi miya yarim sharlariving asosidan boshlanib, orqaga va bir oe yuqoriga ko’taryaladi, miya katga yarim sharlarinnng chekka b?lagiyai boshqalardan ajratadi. Roland yoki markaziy egatcha miya yarim sharlarning yuqorigi chetidan o’rtada Snlviyev egati tomon papgta ytnalgon bulib, katga yarim sharlarning peshona bulagnni tepa bulagndan ajragadn. Ensagepa egatchasi katta miya sharlarinivg orqa tomonidan ko’ndalaig yo’nalgan bulib, ensa bo’lagnni tepa bo’lagidan ajratadi. Har qaysi bo’ldqda mayda egatchalar bo’lib. ular pushtalar Yerdamida bir-biridan ajraladi. Katta yarim sharlarning orolcha bulagya Silviyev yoripshing chuqurligido yotadi, peshona, tepa chekka bulakchalari billn uralgan bo’lddi. Bosh miya katta yarim sharlarya po’stlog’i Bosh miya yarim sharlarning kulrang moddasi miyannng yuza qismida joylashgan bulib, u miya po’stlogi deb yaoilvnadi. Miya pustlog’i nerv dujayralarn tanasining tuplamidan tuzilgav, 2-4 mn qalinlikda bo’ladi. Mnya po’stlogi bosh miya katta yarnm sharlari egatchallrv nchiga ham utib, 2200 sm3 yuzavi hosil tsnladi. Bu yuzaning 2/3 qismi egatchaldr hisobiga hosnl bo’ladi. 1/3 qismi erkin yuza hisoblanadi. Bosh miyaning katga yarim sharlar po’stlog’i filogenetik jihatdan uning eng so’nggi qismi hisobllnadi. Miya oustlogidagi hutkayralar joylashmshi va shakliga qarab, 6 qavat ba`zi qismda ensada 9 qavatdan iborat bo’ladi. Eng ustki birshpi qavat molekulyar qavat deynlib, u mayda neyrogliya hujayralarn Tsigidan iborat. Ikkinchv tsavat tashqi donachall qavat deynldb, u zyach joylashgan yumaloq va ko’p burchakln mayda nerv hujayraldridan tuzilgan. Uchinchi piramndasimon hujayralardan tashkil topgan. Turtinchi qavati donodor ichki qavat bulib,1 mayda qujayralardan gashknl topgan. Beshnnchn tugunlya qovot bulib, unda yirik vdramvdasvmon hujayralar joylashgan. CHekka {qismida Kortiyev oltinchi qavati duksimon va piramidasimon hujayralardaya iborat. Ba`zi mualliflar ma`lumotyaga kura, miya pustlogya hujayralarivshi? umumiy soni tedmnnaya 14 mlrd ga Yetadi, Piramidasimon hujayralar harakat hujayralari bulib, uzun o’yeiqlari-aksovlari muskullarga impuls utkaeadi. Yulduzsimon hujayralar esda saqlash nerv protsesslarshshng almashinishnda ishtirok etadi, Duksimon hujayralar po’stlol; osti qismlarnv markazdan qochuvchn sisgemalar bilan boglabdi. Katga o’snqll ho’jayralar miya po’stlog’idagn markazlarni bnr-bnri bilan boglaydi. Shunday qilnb, odan bosh miya po’stlogn tuzilipshnnyag hayvonlar bosh miya po’stlog’iga nisbatan takomillashganlish. murakkablshi vsayda o’saqlya hujayrlarngop1 ko’plngaga, miya pustlog’n qajmniing kattaligiga, turlp markzzlarinn boglovchn assograativ nerv hujayralarnning rnvojlanishiga bogliq, Miya pustAog’yadagm markyayalpr. Miya po’sglog’nda verv markazlarn yasuda ko’p bulnb, ular morfologij, fnziologik jihatdan bir-bnrndan farq qiladi Uning ensa qismida ko’rnsh ta`snrlarinn qabul qiluvchn kurshp markazya (9) joylashgan. organdan kelayotgan ta`snrnv qabul qnluvchn eshitish markazi (41,42) oldnngi markazny pushtada harakat vere shrkyzlara (6), keyyangn markaziy pupggada sezishning olyay markazv «oyllshgvn. Bullrdan tashqari, kiya yarim sharlarnnnng 44, 45,6,39,41,42 qsmlari bilan bog’langaai nutq kurish. nutq eshntshp, yautq-harakat va boshqa analieatorlarniyag ogzaki va yozma nutq bilan bogliq bulgan nerv markaelari joylashgan. Miya po’gglognda 200 dan orshq verv markaalari borlyagi anshtslangav. Mnya yarim sharlerning oq moddasn asosan juda kup nerv tolalaridan tuzilgan. Nerv tolalari yo’nalnpsh va funktsnonal 1ususi5ggllriga ko’ra proyektsnon, assotsiatsion aa koiyassural tolalarga bulinada. Proyektsion tolalar bosh miya po’stlog’ining markaelarini myaya sopidagi va orq miyadagi markazlar bilan bog’laydi, Bu tlalar sezuvchi-sfferent tolalarDyn iborat. Proyektsion tolalar har bir yarim sharda rzdial yunalishda joylashadn. Assotsiatsion tolalar bntta yarim sharlar miya pustlogyaddgi turll markazlarni bir-yuiri bilan boglaydi. Kalta tolalar egatchalar tagidan o’tib, qo’shni pushtalardagi markaalarnv birlashtiradi, Uzun tolalar turli qysmlardagi pushtalarni bir-biriga bog’layli. Kommissural tolalar ikkinchi yarim shardagi simmetrik markazlarai bir-yuvriga boglaydya va qadaqsimon tana hosil qiladi. Takrorlash uchun savollar 1. Bosh miya kata yarimsharlar organizim funktsiyalarini boshqarishdagi roli? 2. Oliy nerv faoliyatidagi qanday psixik jarayonlar amalga oshiriladi? 3. Bosh miya katta yarimsharlar hayvonot dunyosi jarayonida qanday rivojlanigan? 4. Ontogezda bosh miya katta yarim sharlarning rivojlanish tarixi? 5. Bosh miya katta yarim sharlarning tuzilishini aytib bering? 6. Bosh miya katta yarim sharlari po’stlog’i qanday tuzilgan? 7. Miya po’stlog’ida qanday nerv markazlari bor? 8. Bosh miya katta yarim sharlari oq moddasi qanday tuzilgan. 9. Bolalarda shartli refleks qanday yo’llar bilan o’rganiladi? ASOSIY ADABIYOTLAR. 1. R.E. Xudoyberdiyev , N.K. Ahmedov, H.Z.Zohidov, R.A.Alavi, C.A.Asomov- Odam anatomiyasi . Toshkent 1993. 498-619 betlar. 2. F.N. Bahodirov-Odam anatomiyasi. Toshkent “O’zbekiston” 2006 betlar 3. N.Ahmedova , Z.Sodiqova-Normal Anatomiya va fiziologiyasi. Toshkent 2008. 281-328 betlar QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR: 1. S.N.Galperin. Anatomiya, fiziologiya cheloveka. «Vneshnyaya shkola» Nashriyoti. Moskva.- 1996 y.
Glossariy
TARQATMA MATERIALLAR: Aqliy xujum savollari
  
Aim.uz Download 1,68 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish