Book · October 020 citations reads 1,496 authors: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

4.2.1-rasm. Iqtisodiy jinoyatning asosiy turlari 
1. Raqobat qoidalarini buzish – tijorat borasidagi poralar, 
monopoliyaga qarshi qonunchilikni buzish, sanoat sohasidagi 
josuslik. Narx belgilashni kelishib olish bo‘yicha (til biriktirish). 
Konunlarga murojaat qilinadigan bo‘lsa, ularda narxni muqim qilish 
g‘ayriqonuniy ekanligi ta’kidlangan. Narx tizimi bo‘yicha barcha 
nayrangbozliklar qonunlar bilan qat’iy taqiqlangan. Ammo, raqiblar 
o‘rtasida narxni muqim qilish bo‘yicha kelishuvlar jinoyat 
hisoblanadi. Beixtiyor bir xil narxlar ham belgilangan bo‘lishi 
mumkin va bu yerda qonun buzilmagan bo‘ladi. Qoidaga muvofiq 
narxni muqim qilish (agar ular qonuniy foyda olishga qaratilgan 
bo‘lsa) bo‘yicha kombinatsiyalar jinoiy javobgarlikka tortish uchun 
Iqtisodiy jinoyatning asosiy turlari 
davlat huquqlarini poymol 
etish 
raqobat qoidalarini buzish 
iste’molchilar huquqlarini 
poymol etish 
kreditorlarning huquqlarini 
poymol etish 
yollanma ishchilar haq-
huquqlarini poymol etish 

---

asos bo‘la oladi. Har qanday holda ham narxning birligi sun’iy yuzaga 
keltirilgan deb hisoblanadi.
Narx 
bo‘yicha kelishuvlarning isboti bo‘lib, odatda 
raqobatchilarning uchrashuvlari, narx ro‘yxatlari hamda boshqa 
hujjatlarning mavjudligi va bu hujjatlarni bir-biriga taqdim etishlari 
xizmat qiladi. Narxlarni muqim qilish bo‘yicha operatsiyalarning 
maqsadi – u yoki bu tovarni sotish bilan shug‘ullanuvchilar 
o‘rtasidagi raqobatni yo‘qotishdir. Raqobatlashayotgan firmalar 
tovarlarni kelishgan narxda sotishga ahd qiladilar. Bunday kelishilgan 
narxlar, odatda, raqobat kurashi sharoitidagidan yuqori bo‘ladi. 
Narxni muqim qilishning yana bir keng tarqalgan ko‘rinishi - bu 
ularni sun’iy pasaytirish yoki ko‘tarishdir. Bunday holatda raqib 
kompaniyalar o‘zaro nima bilan savdo qilish va qaysi narxda 
mahsulotni sotishni kelishib oladilar. Mustaqil faoliyat yurituvchi 
tadbirkorlar, iste’molchilarning manfaatlariga zid bo‘lsa ham, albatta, 
qonunlar doirasida narxlarni o‘zlariga foyda keltiradigan miqdorda 
belgilashlari mumkin. 
Bozorda o‘zining ustun mavqeini suiste’mol qilish. 
Bu turdagi 
huquqbuzarliklar, eng avvalo, narxni belgilashda cheklashlar qo‘yish, 
o‘z raqiblarini baykot qilish orqali faoliyatini cheklash, ularning 
mahsulotlarini sotishdan bosh tortish, mahsulotni yetkazib berishni 
cheklash yoki taqiqlash, dempingni qo‘llash, vositachilar uchun 
mahsulotni sotish narxi va hududi chegaralarini belgilab qo‘yish faqat 
o‘zlarining yakkaxonligini talab qilish va boshqalar. 
Narxni belgilashdagi diskriminatsiya (cheklashlar) sotuvchining, 
bir tomondan, bir turdagi mahsulotni xaridorlarga turli narxlar 
nisbatida, ikkinchi tomondan, tovarni ishlab chiqarish xarajatlariga 
nomutanosib tarzda sotishga urinishida qo‘llaniladi. Narx adolatli 
bo‘lishi uchun u sarf-xarajatga yaqin bo‘lishi lozim. Raqibni 
bozordan yoki biron hududdan siqib chiqarish uchun yirik firma va 
kompaniyalar turli imtiyozli narxlar tizimini qo‘llaydilar va shu orqali 
o‘zlarining hukmron holatlarini saqlashga urinadilar. Bu esa ularga 
muayyan bir muddatdan so‘ng narxni oshirib, mononol foyda olishga 
imkon tug‘diradi.
Sanoat shipionaji. 
Hozirda ushbu jinoyat turi kompyuter 
yordamida yoxud raqibning turli firma idoralarida ishlaydigan 

---

xizmatchilarini sotib olish vositasida sodir etilmoqda. Jinoyatlar 
raqibning ilmiy izlanishlari xususidagi ma’lumotlarni olish, 
faoliyatini aniqlash, uning mahsulotlarini sotuvchi tashkilotlar 
xususidagi axborotlarni olish, iste’molchilarining ro‘yxati hamda 
hisob hujjatlarini o‘rganish orqali sodir etiladi.