|
emas, balki bir
nechta
pedagogik vazifalar qo‘yadi va ularni faoliyati mobaynida pedagogik
vaziyatlarga, jumladan, pedagogik vazifalarning qo‘yilishi va hal qilinishi
sharoitlari
va boshqalarga bog‘liq ravishda tuzatib boradi. Bunday vaziyatlar
rejali (masalan, muammoli dars, tarbiyaviy tadbir) va tasodifiy (tarbiyasi qiyin
o‘smirnnng qo‘qqisdan namoyon bo‘ladigan xulqi) bo‘lishi mumkin. Mohir
o‘qituvchi pedagogik vaziyatni to‘la boshqarishga intiladi va ayni shu vaqtning
o‘zida bolalarning tashabbusiga keng yo‘l ochadi. Zaruriyat, tug‘ilganda u har
qanday kutilmaganda yuz berishi mumkin bo‘lgan vaziyatlarni pedagogik
vaziyatga aylantira oladi.
O‘qituvchining faoliyati quyidagilarda o‘z ifodasini topadi:
-
o‘z-o‘zini rivojlantirish;
-
o‘quv faoliyatini ilg‘or texnologiyalar asosida qurish;
-
o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasida o‘zaro hamkorlikning qaror topishiga
zamin yaratish;
313
- o‘quv faoliyatining o‘quvchilar ichki motivga asoslangan izlanuvchanlik
yo‘nalishining kasb etishini ta'minlash va boshqalar.
Pedagogik faoliyat o‘quvchilarga uch xil pedagogik ta'sir ko‘rsatishni
nazarda tutadi:
nimani o‘qitish, kimni
o‘qitish va qanday o‘qitish?
. Demak, mohir
o‘qituvchi o‘quv predmetidan material tanlash va uni guruhlarga ajratish uquvini
oshirishi; o‘quvchilarning mavjud imkoniyatlari, ta'limning umumiy maqsadlarini
amalga oshirib, o‘quvchilarga ta'sir ko‘rsatishning shakl, usul va metodlarini
oqilona tanlashi va qo‘llashi lozim. Tabiiyki, o‘qituvchi o‘zining shaxsiy
faoliyatini o‘zi tahlil qilib boradi. Ish davomida o‘quvchilar va o‘zining shaxsiy
mehnati va sarflangan vaqtini hisobga olish, ishdagi kemtik joylarni ko‘ra bilish
va ularni bartaraf etish yo‘llarini tanlash, o‘z tajribasini va hamkasblarining
ishlarini tahlil qilish o‘ta muhim. Agar pedagogik faoliyatning barcha sanab
o‘tilgan tarkibiy qismlari mavjud bo‘lsa, u holda uni psixologik jihatdan to‘la va
yetuk, deb hisoblash mumkin.
Faoliyat jarayonida inson shaxsining har tomonlama yaxlit
rivojlanishi, tevarak-atrof, olamga munosabati shakllanadi. Inson faoliyati
maqsadga muvofiq amalga oshishi uchun uni to‘g‘ri tashkil etish va oqilona
yo‘naltirish lozim. Lekin ko‘p hollarda shaxsning rivojlanishi
imkoniyatlaridan foydalanilmaydi, tarbiyalanuvchilar ko‘pincha ijtimoiy
mehnat, bilish faoliyatini faol tashkil eta olmaydilar, hayotda sust harakat
qiladilar.
O‘quvchilar faoliyatining asosiy turlariga o‘yin, o‘qish, mehnatni
kiritgan holda uning asosiy yo‘nalishlari - ijtimoiy, sport, badiiy, texnik,
hunarmandchilik, emotsional faoliyatlariga ajratish mumkin.
Faoliyat faol va passiv bo‘ladi, faqat faol faoliyat o‘qituvchi va
o‘quvchi shaxsining barcha imkoniyatlarini ruyobga chiqarishga yordam
beradi. Bunday faoliyat insonda qoniqish hosil qiladi, inson kuch-quvvatga
to‘ladi.
314
O‘qishda faollik ijtimoiy tajribalarni tezroq o‘rganib, anglab olishga,
kommunikativ qobiliyatini rivojlantirishga, o‘zini o‘rab turgan atrof-olamga
munosabatini shakllantirishga olib keladi. Bilish faolligi esa bolaning
intellektual rivojlanishini ta'minlaydi.
O‘qituvchi mehnatida faollik shaxsning ma'naviy-axloqiy shakllanishga
undaydi, uni yanada muvaqqiyatli mehnat qilishga yo‘llaydi.
Rivojlanayotgan shaxsni doimiy faollikka undash ancha murakkab va qiyin
kechadi. Zero, o‘quvchining turli yoshida uning faoliyati o‘zgarib boradi.
Shuning uchun bu borada maktabdagi ommaviy tadbirlar bilan birga har
bir o‘quvchining invidual va yosh xususiyatlarini hisobga oladigan ishlar
amalga oshirilishi maqsadga muvofiq.
Pedagogik faoliyat davomida pedagogik vazifa (pedagogik maqsad)larni
qo‘yish va uni o‘zgartirish, pedagogik vaziyatlarni taqqoslash va
klassifikatsiyalash, qaror qabul qilish, pedagogik tafakkur va pedagogik
intuitsiya), tahlil etish, baholash, o‘zini o‘zi tuzatish (pedagogik refleksiya) va
boshqalar kabi muhim kasbiy sifatlar mujassamlanadi.
Shaxsning rivojlanishi bevosita uning faoliyatida ro‘y beradagan
o‘zgarishlar, motivlar, maqsadlar, yangi vositalarni qo‘llash, usullar hamda
faoliyat dasturi bilan bog‘liq holda kechadi. Turli pedagogik o‘zgarishlar
asosida o‘qituvchi faoliyatining faolligi shakllanadi. Faoliyat pedagogikada
psixologik qonuniyatlarga tayangan holda turli shakl va metodlar orqali,
maxsus didaktik tomoyillarni qo‘llash asosida tashkil etiladi. Agar o‘quvchi
faoliyati o‘quv jarayonida bilimlarni o‘rganish, malaka va ko‘nikmalar hosil
qilish asosida tashkil qilinsa, o‘qituvchi faoliyati pedagogik vazifalarni quyish,
maqsadga erishish, faoliyat predmeti, vositalarini aniqlash, ularni bajarish
usullarini oqilona tanlash, o‘quvchi faoliyatini boshqarish, o‘zaro hamkorlikka
asoslangan ta'lim-tarbiyani tashkil qilish natijasida amalga oshadi.
Ta'limda faoliyat va uni boshqarishga yangicha yondashuv talab
etiladi, didaktik tomoyillar yangi mazmun kasb etadi va o‘qitish
315
texnologiyasini o‘zgartiradi. An'anaviy didaktikada buni amalga oshirib
bo‘lmaydi. “O‘quv faoliyati”, “aqliy faoliyat” hozirgi davr pedagogikasining
eng muhim konsepsiyasi sifatida maydonga chiqmoqda. Uning asoschilari
L.S.Vigotskiy, A.N.Leontev, S.L.Rubinshteyn, D.B.El'konin, V.V.Davidov,
P.Ya.Galperinlar pedagogik-psixologiyada ta'limga faoliyatli yondashuv
nazariyasini yaratdilar.
41
Faoliyatning asosiy psixologik nazariyasi va ta'limga faoliyatli
yondashuv quyidagi g‘oyalar va tamoyillarni o‘zida qamrab oladi:
1.
Faoliyatga metodologik asos bir tomondan ob'ektiv dunyo, ikkinchi
tomondan miyaga ruhiyatning ta'siri natijasida vujudga keladi.
(A.N.Leontev).
1.
Ruhiy ta'sirning faollik kasb etishi – bu sub'ektning ehtiyoji asosida
amalga oshadi (E.G‘oziev).
1.
Moddiy dunyoda sub'ektni faoliyatga yo‘naltirish, faoliyatning o‘zi
ham ijtimoiy munosabatlarda tarkib topadi (L.S.Vigotskiy).
1.
Inson faoliyati ruhiyatining ijtimoiy tarixiy tabiatiga bog‘liq bo‘lib,
bu jarayon ijtimoiy hayotning o‘zida amalga oshadi(D.B.Elkonin).
1.
Inson faoliyatida ruhiyat ichki faoliyat sifatida namoyon bo‘ladi
(P.Ya. Galperin).
Mazkur metodologik asoslar o‘quvchilarga nimani o‘rganish bilan
birga qanday o‘rgatishni ham tavsiya etadi.
Ta'lim jarayoni o‘quvchilar faoliyatini tizimli tashkil etishni taqozo
etadi (-rasm). Ta'limning barcha tarkibiy qismlari uning o‘quvchi faoliyatini
tizimli tashkil etish- bu ta'lim maqsadi, mazmuni, shakllari, metodlari,
vositalari, ta'lim mahsuli, bilim, ko‘nikma va malakalarning o‘zaro aloqasida
amalga oshadi.
Faoliyatning rivojlanishi ta'limda ma'lum didaktik prinsiplar asosida
yuzaga keladi. Bular ilmiylik, uzviylik, tizimlilik, qulaylik, ta'limda faollik,
41
Рубинштейн С.Л. “Основы общей психологии”- Москва: Знание, 2003 -106 с.
316
onglilik kabilardan iborat bo‘lib, ta'lim tizimidagi nuqsonlarni bartaraf etib,
unda o‘zgarishlar qilishni taqoza etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
