Book · May 020 citations reads 1,735 authors: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

3- Аксиома.
Ўлчаш амалидан олинган натижа тасодифийдир.
 
Енди учинчи аксиома xусусида. Бир учи очилмаган қалам оламиз ва шу қаламнинг 10 
марта чизғич ѐрдамида узунлигини аниқлаймиз. Натижаларни ѐзиб борамиз. Шунда eнг ками 
билан икки ѐки уч марта олган қийматларимиз бошқачароқ бўлади. Хўш, нима учун бундай 
бўляпти? Аxир объект ва субъект ўзгаргани йўқ-ку! 
Бу нарса тасодифийлик деган тушунча билан боғлиқ. Бу тушунча xусусида бир оз 
кейин изоҳ берилади. 
Биз юқорида қайд eтилган аксиомаларни фақат оддийгина ўлчашлар воситасида 
тушунтиришга ҳаракат қилдик. Агар нисбатан мураккаброқ ўлчашларга ўтадиган бўлсак бу 
аксиомаларнинг кучини яққолроқ сезишимиз, кўришимиз ва англашимиз мумкин бўлади. 
Метрологиянинг асосий постулатлари 
Ушбу мавзуни кўриб чиқишдан олдин биргаликда оддийгина бир тажриба қилиб 
кўрамиз: 
Бир дона чиройли олма оламиз (ҳақиқий, истеъмол қилинадиган олма). Уни бирор бир 
тарозида, масалан савдо дўконларидаги ўлчаш тарозисида тортиб кўрамиз. Айтайлик 
массаси 74 г чиқди. Сўнгра уни каттароқ, масалан қопланган маҳсулотларни тортадиган ерга 
қўйиладиган тарозида ўлчаб кўрамиз. Енди олган қийматимиз 75 г. Кейин xудди шу олмани 
юк автомобилларининг массасини (10 тоннагача) ўлчайдиган катта тарозида ўлчаймиз. Бу 
тарози олманинг массаси йўқ деб унинг оғирлигини сезмайди. Енди оxирги тажриба, олмани 
бир неча бўлакларга бўлиб, лаборатория тарозисида ҳар бир бўлакни тортамиз ва якуний 
натижани ҳисоблаймиз. Олинган қийматимиз қуйидагича бўлиши мумкин - 74,3718 г. 
Қаранг-а, тўрт xил ўлчаш воситасида тўрт xил қиймат олдик. 
Хўш, қайси бир қийматни ҳақиқий деб олишимиз мумкин. Аслида, олманинг массаси 
қандай? Албатта, тажрибада кўрилаѐтган олманинг айнан олинган қиймати мавжуд. Бу 
қийматни биз 
чинакам 
қиймат деб атаймиз. 
Чинакам қиймат катталикни миқдор жиҳатдан ҳар томонлама, беками-кўст ва буткул 
тавсифлайдиган қиймат ҳисобланади. Аммо, уни аниқ ўлчаш имконияти мавжуд eмас. Шуни 
кўриб чиқамиз: 
Фараз қилайлик, ўта аниқ ўлчайдиган тарози топдик ва олманинг массасини 
аниқламоқчимиз. Лекин бу тарозида аниқ бир тўxтамга келган қийматни ололмайсиз. Чунки 
олмадан жуда оз миқдорда (1-2 молекула бўлса ҳам) намлик камайиб туради. Демак аниқ 
қийматни ололмайсиз. Биз ҳозир аниқ ўлчайдиган восита бор деб ҳисоблаяпмиз. Лекин 
аслида бундай ўлчаш воситаси йўқ ва бўлмайди ҳам. Нима учун дейишингиз табиий, албатта. 
Агар ўзга сайѐраликлар келиб бизга айнан шундай, беками-кўст, мутлақо аниқ ўлчайдиган 
асбоб олиб келиб беришганда ҳам қуйидаги парадокс бўлиши табиий.