Book · June 020 citations reads 3,563 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

Kapital qiymatini baholash 
Kapital bahosi aniqlash, bu birinchidan, tijorat tashkilotining uzoq muddatli 
holatini xarakterlaydi, ya’ni kompaniyaning o’z kapital bahosi uning potensial 
investorlar tomonidan mablag’ jalb qilinishi darajasini ko’rsatadi; ba’zi bir qarz 
mablag’larining bahosi kapitalining uzoq muddatli kapital jalb qilish imkoniyatini 
ko’rsatadi. (bu narsa tushunarli hol, masalan, «obligatsion qarz» manbasining 
summasi turli firmalar uchun turlichadir, chunki bu tabiiyki, daromadlilik va foydaga 
ta’sir ko’rsatadi). Ikkinchidan, firma kapitalining o’rtacha tortilgan bahosi kapital 
mablag’lar byudjetini tuzishda asosiy ko’rsatkichlardan biri bo’lib hisoblanadi. 
Keltirib o’tilgan mablag’lar manbasining bahosi turlichadir, shuning uchun 

---

115 
tijorat tashkilotining kapital bahosi o’rtacha arifmetik tortilgan formula asosida 
topiladi. Ko’rsatkichlar yillik ma’lumotlar bo’yicha foizlar ko’rinishida hisoblanadi. 
Hisob-kitoblarda asosiy qiyinchilik konkret mablag’lar manbaidan olingan kapital 
bahosi birligini hisoblashda yuzaga keladi. Ba’zi manbalar uchun uni hisoblash juda 
oson (masalan, bank krediti bahosi), ba’zi bir manbalar uchun juda qiyin, ya’ni aniq 
hisoblash deyarli mumkin emas. Shunga qaramasdan tijorat tashkilotining kapital 
bahosini taxminan bilish, uni faoliyatiga mablag’larni avanslashtirish samaradorligini 
tahlil qilishda foyda bergani kabi o’z investitsion siyosatini amalga oshirishda ham 
yordam beradi. 
«Kapital baho»si ko’rsatkichining iqtisodiy interpritatsiyasi yetarlicha aniqdir. 
U ma’lum manbadan jalb qilingan kapitalning bir birligi uchun qanday summani 
to’lash kerakligini ko’rsatadi. Biz bu yerda «kapital bahosi»ning o’ziga xos 
kategoriyasiga duch kelamiz. Agar oddiy tovar munosabatlari uchun bahosi ba’zi bir 
mutloq bahoni ifoda etsa, ya’ni bitta kelishilgan summani sotib oluvchi to’lashi 
kerak. Mablag’larning ba’zi manbalari munosabatida esa ya’ni sotuvchi va sotib 
oluvchi holatida baholar tangligi ma’lum ma’noda buziladi, masalan, ya’ni bankdan 
kredit olar ekan tashkilot kelishilgan foizlarni to’lab borishga majburdir. Bu foiz 
kreditor pozitsiyasida, ya’ni kredit oluvchi pozitsiyasidan ko’rsatilgan xizmat uchun 
olinadigan summa o’z bahosidan ko’pdir. Ba’zi bir hollarda kredit oluvchi olgan 
krediti real bahosi nominal bahosidan kam bo’ladi. 
Moliyaviy menejer o’z kompaniyasi kapital bahosini juda ko’p sabablarga 
ko’ra bilishi lozim. Birinchidan, o’z kapital bahosi kompaniya faoliyatiga resurslar 
qo’ygan investorlarga qaytimni ifodalaydi va o’z kapitalining bozor bahosini aniqlash 
uchun (masalan Gordon modeli yordamida), kutilayotgan foydani o’zgarishiga 
bog’liq holda (aksiya) firma aksiyalari bahosi o’zgarishidan yuzaga keladigan 
tushumlar va dividendlarni bashorat qilishda zarur bo’ladi. Ikkinchidan, qarz 
mablag’lari bahosi to’lanadigan foizlar bilan umumlashtiriladi. Shuning uchun kapital 
jalb qilishning mumkin bo’lgan bir necha variantidan eng yaxshisi tanlab olinishi 
kerak. Uchinchidan, bir qancha omillarni (hisobga olish va tanlab) amalga oshirish 
natijasida firma bozor bahosining maksimallashishi barcha ishlatilayotgan mablag’lar 

---

116 
bahosining minimallashtirish hisobiga erishish mumkin bo’lgan boshqaruv 
personallari oldidagi muhim vazifa hisoblanadi. To’rtinchidan, kapital bahosi 
investitsion loyihalarni tahlil qilishda asosiy omillardan biri hisoblanadi. 
Bank ssudalari va qarzlari, obligatsion qarzlar, imtiyozli aksiyalar, oddiy 
aksiyalar, taqsimlanmagan foyda, ya’ni bu manbalardan har biri turlicha bahoga ega, 
lekin, uni shakllantirish mantiqi bir xil va umumiy ko’rinishda moliyaviy 
resurslarning bu tipiga bo’lgan talab va taklifning muvozanati modeli ko’rinishida 
ifodalanishi mumkin. 
Keltirib o’tilgan rasm oson va aniq interpritatsiyaga ega. Kapital bozorning 
muvozanati holatida manba bahosi bu bozor qatnashchilarining o’zaro aloqalari 
natijasida stixiyali tarzda o’rnatiladi. AV egri chiziq mazkur tipdagi kapitalda 
takliflarni ko’rsatadi: taklif qanchalik yuqori bo’lsa, narx shunchalik past bo’ladi va 
uni potentsial foydalanuvchilar to’lashga rozi bo’ladi. CD egri chiziq talab egri 
chizig’i u taklif egri chizig’iga umuman qarama-qarshidir. Egri chiziqlar kesishish 
nuqtasida yuzaga keladigan kapital bahosi darajasi kapital bozorida mazkur vaqtda 
o’rnatilgan optimal yechimdir. 
Qarz kapitalining asosiy elementlaridan biri bank ssudalari va korxona 
tomonidan chiqarilgan obligatsiyalar hisoblanadi. Birinchi element bahosi foydaga 
soliq hisobga olingan holda ko’rib chiqilishi kerak. Normativ hujjatlarga muvofiq 
bank ssudasidan foydalanganlik uchun to’lovlar mahsulot tannarxida ko’rsatiladi. 
Shuning uchun mablag’larning bunday manbasining bir birligining bahosi (
) 
bankka to’lanadigan foizga qaraganda kamroq.