Book · January 020 citations reads 4,481 authors: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

ohaktoshlar
deyilib, gil miqdori 6-20% bo’lsa - 
mergelli ohaktosh
, gil miqdori
20% dan ko’p bo’lsa – 
mergellar
deb ataladi. Mergel suvda turg’un emas, 

---

47 
sovuqqa bardosh bermaydi, shu sababli tosh o’rnida ishlatib bo’lmaydi, biroq 
sement ishlab chiqarishda bahosi yo’q xom ashyo hisoblanadi. Ohaktoshlar 
tarkibida gillarni juda oz miqdorda bo’lishi ham (3...4%), ularning suvda 
turg’unligini va sovuqbardoshligini kamaytiradi. Qurilish xossalari sifatini 
kamaytiruvchi yana bir mineral - bu 
piritdir - FeS
2
.
Tarkibida qumtuproq bo’lgan ohaktoshlar, boshqa xillariga qaraganda 
mustahkam va turg’unroqdir.
Tarkibida dolomit aralashgan ohaktoshlar,
dolomitlashgan ohaktoshlar
deb ataladi. 
Zich ohaktoshlar
- Ularning zichligi 1800 kg/m
3
dan katta bo’lib, 
zichlangan mayda kal’tsit donachalaridan tashkil topgan bo’ladi yoki tabiiy 
sementlar (ohakli, ohak-qumli) bilan zichlashgan bo’ladi. 
Qurilishda bunday ohaktoshlar - tosh ko’rinishida, isitilmaydigan
binolarda, devor urishda, poydevor toshi o’rnida, janubiy hududlardagi turar joy 
binolarining devorlarini qurishda, devorga qoplash uchun ishlatiladigan plitalar 
yoki bezakbop detallar ko’rinishida, soqol, karniz, zinapoyalarda, shuningdek 
betonga ishlatiladigan to’ldirgich o’rnida, yo’llar poyi uchun material; 
portlandtsement, ohaq ishlab chiqarishda asosiy xom ashyo sifatida ishlatiladi. 
Chig’anoqtoshli ohaktoshlar
- dengizda yashagan mollyuskalarning 
chig’anoqlaridan hosil bo’lgan g’ovak tuzilishli, zichligi va mustahkamligi past 
bo’lgan jinsdir. 
Ulardan qurilishda devorga ishlatiladigan tosh o’rnida, devorlarni ustidan 
qoplanadigan material ko’rinishida, shuningdek, yengil betonga to’ldirgich 
sifatida ishlatiladi. 
Ohakli tuflar
- kimyoviy yo’llar bilan hosil bo’lgan serg’ovak 
ohaktoshlardir. G’ovakli tuzilishiga ega bo’lishligiga qaramasdan ohakli tuflar 
yetarlicha sovuqqa chidamlikka ega, chunki ulardagi mayda yopiq g’ovaklar kam 
suv shimishni ta’minlaydi. Ohakli tuflarning o’zga ko’rinishidan biri - 
travertin 
tog’ jinsi bo’lib, mayda zich zarralardan tuzilgan mustahkam (siqilishga 

---

48 
mustahkamligi 80 MPa) jins, qurilishda binolarni sirtlarini qoplash uchun 
ishlatiladi. 
Dolomit
- kimyoviy yo’l bilan hosil bo’lgan, dolomit minerallaridan 
tuzilgan jins. Xossalari jihatidan zich ohaktoshlarga yaqin turadi, ohaktoshlar qay 
maqsadlarda ishlatilsa, dolomitlar ham ana shu maqsadlarda ishlatiladi,
shuningdek ulardan o’tga chidamli va issiqdan himoya qiladigan material 
tayyorlanadi. 

---

49