Book · April 020 citations reads 10,203 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

Kerakli asboblar va mahsulotlar: 
1.Millimetrli qog’oz yopishtirilgan, sigimi 50ml bo‘lgan 6ta shisha 
tsilindr; 
2.Har xil kuyuklikka ega bo‘lgan bo‘tana (s:k); 
3.Poliakrilamid, oxak eritmasi, sulfat kis-lotasi; 
4.Sekundomer. 
5.Variantlar:
23-jadval 
Bo‘tana
Flokulya
ntsiz
Flokulyantlar, g/m
3 
PAA 
SaO 
N
2
SO 
S:K=1:15 
0,2;1,0;2,0 
- 
- 
S:K=1:15 
0,2 
5 
- 
S:K=1:15 
0,2 
- 
5 
S:K=1:20 
0,2;1,0;2,0 
- 
- 
S:K=1:20 
0,2 
5 
- 
S:K=1:20 
0,2 
- 
5 
4. Ishni bajarish tartibi: 

---

72 
1-tsilindrga 
reagentlarsiz, 
2-tsilindrga 
esa 
topshirikda 
kursatilgan mikdorda reagentlarni qo‘shib bo‘tana solamiz. So‘ngra 
bo‘tananing tinish tezligini kuzatamiz va jadvalga kiritamiz. 1-2 soat 
mobaynida xar 5-10min oraligida tinayotgan suv ustuni balandligini 
o‘lchaymiz. 
24-jadval 
Bo‘tana-
ning tinish 
vaqti, 
minut 
Tinayotga
n suyuklik 
ustunining 
balandligi, 
mm 
Bo‘tana-
ning 
zichligi, 
g/sm
3 
Rea-
gentsiz 
Rea-
gent bi-
lan 
Tin-ish 
tez-ligi, 
sm/ 
sek. 
10 
20 
30 
40 
50 
60 
5. Olingan ma’lumotlarni qayta ishlash 
a) Quyultirish egri chizig’ini tuzish. 
№ 1 tsilindrda dastlabki bo‘tana ko‘rsatilgan. Birozdan so‘ng 
(tsilindr №2) tiniqlashgan zonalar hosil bo‘ladi: A – tiniqlashgan 
suyuqlik, zonasi; V – qattiq zarrachalarning cho‘kish zonasi; S – 
o‘tish zonasi; D – cho‘kmani zichlashish zonasi. Tsilindrning tubida 
tez cho‘kkan yirik zarrachalardan iborat qatlam hosil bo‘ladi. 

---

73 
7-rasm. Shisha tsilindrlarda bo‘tanani quyultirish jarayoni. 
So‘ngra (№3 va №4 tsilindrlarda) A va D zona kengayadi, V 
zona qisqaradi, S zona esa amalda o‘zgarishsiz qoladi № 5 tsilindrda 
V va S zonalar yo‘qoladi, A zona esa D zona bilan tutashadi. Bu 
holat bo‘tanadagi qattiq zarrachalarning cho‘kish tezligi keskin 
kamayib, keyingi quyultirish foydasiz bo‘lgan kritik nuqtada sodir 
bo‘ladi.
Quyultirish egri chizig’ini tuzish uchun abtsissa o‘qiga qattiq 
zarrachalarning cho‘kish vaqti, ordinata o‘qiga esa tiniqlashgan 
suyuqlik ustuni (A) joylashtiriladi. (7- rasm). Qattiq zarrachalarning 
cho‘kishi va tiniqlashgan suyuqlikning hosil bo‘lishi A nuqtadan 
boshlanib, kritik nuqta V gacha davom etadi. Keyin cho‘kmaning 
zichlashishi kichikroq tezlikda S nuqtagacha davom etadi, va bu 
nuqtada quyultirish jarayoni tugaydi chiziq abtsissa o‘qiga parallel 
ketadi: 
Grafikda quyidagilarni belgilaymiz: 
H – tsilindrdagi bo‘tananing umumiy balandligi; 
H
1 
–erkin cho‘kish zonasining balandligi; 
N
2 
– cho‘kmani zichlashish zonasining balandligi; 
N
3 
– cho‘kmaning balandligi. 

---

74 
t
kr
– zarrachalarni kritik nuqtagacha cho‘kish vaqti. 
t
p
– zarrachalarni cho‘kish va cho‘kmani zichlanishining 
to‘liq vaqti. 
b) Qattiq zarrachalarning cho‘kish tezligini aniqlash. 
8-rasm. Quyultirish egri chizig’i 
Quyultirish egri chizig’idan qattiq zarrachalarning cho‘kish 
tezligini aniqlash mumkin: 
1)
Optimal tezlik 
кр
t
H
V
1
0

(19) 
2)
Quyultirishning berilgan bosqichidagi tezlik 
i
i
i
t
H
V

(20)