Боҳодир эшов

 
 
 

---

217 
Чиғатой давлатининг бошқарув тизими.
1

Қоон ѐки хоқон 

Босқоқ 
 
 
Ҳоким (бек) 
Ўз даврида Кебекхон давлатни идора этиш, унинг маъмурий тузилишини 
қайта ташкил этиш, иқтисодий ҳаѐтни қайта тартибга солиш мақсадида икки 
хил: маъмурий ва молиявий ислоҳатлар ўтқазди. Маъмурий ислоҳатга кўра, 
маҳаллий тузилмалар туманларга, вилоятларга айлантирилди. Маҳаллий 
ҳокимлар – маликлар, садрларнинг ўринлари туркий-муғул уруғ бошлиқлари 
қўлига ўтди. Ноиблик эса меросий бўлиб қолди. Бу ислоҳот давлатни 
бирмунча мустаҳкамлашда ўзининг ижобий самарасини берди. 
Маъсудбек даврида амалга оширилган пул ислоҳотани такомиллаштириш, 
савдогарларнинг пул муомаласидаги айрим бошбошдоликларига барҳам 
бериш мақсадида Кебекхон пул ислоҳотини ҳам ўтказади. Бунга қадар танга 
пуллар Чиғатой улусининг кўплаб шаҳарларида маҳаллий зодагонлар 
номидан зарб этиларди. Кебекхон Хулагийлар ва Олтин Ўрда тангаларига 
тақлидан икки хил: йирик кумуш танга – динор ва майда кумуш танга – 
дирҳам зарб эттиришни йўлга қўйди. Кебекхон томонидан ягона умудавлат 
пуллари муомилага киритилиб, улар Кебекхон номидан (кепакий) асосан 
Бухоро, Самарқанд ва Ўтрор зарбхоналарида зарб этилган. 
Чиғатой далатида улус ҳукмдорлари ва Чингизийлар XIV асрнинг 
бошларига қадар 
кўчманчилар ҳукмдорлари бўлиб қолдилар ва 
Мовароуннаҳрнинг ички бошқарувига бевосита аралашмаганлар. Чиғатой 
улусида умуман олганда, илгариги ижтимоий тузум сақланиб қолган ва айрим 
вилоятлар ҳамда шаҳарлардаги (Бухоро, Ўтрор, Шош, Хўжанд, Фарғона, 
Талас) маҳаллий бошқарувда муғулларгача бўлган маҳаллий аҳоли вакиллари 
1
Сагдуллаев А. С. ва бошқ. Ўзбекистон тарихи: давлат ва жамият тараққиѐти. – Тошкент., ―Академия‖. 2000. 
128-бет. 
хон 
доруға 
Улуғ нўѐн 
тамғачи 
ноиб 
Кадхудо 
Кутвол 
Ёрғучи 

---

218 
турган. Улар Кебекхон давригача 
маликлар 
унвонида бўлиб, мустақил 
бошқарувни амалга оширганлар ва ўз вилоятларида тангалар зарб этганлар. 
Манбалар маҳаллий ҳокимлар ва Чиғатой улусининг ўтроқ вилоятлари 
олий ҳукмдорлари ўртасидаги муносабатлар ҳақида тўлиқ малумотлар 
бермайди. Шунингдек, улусдаги