Боҳодир эшов

босқоқлари, 
маҳаллий ҳокимлар, ҳарбий маъмурлар – 
доруғалар 
ҳамда муғул ҳарбий 
бўлинмалари бор эди. Ялавоч Хўжандда туриб ўз қўл остидаги ҳарбий 
бўлинмалари ѐрдамида давлатни бошқарган ва солиқлар йиғар эди. Бухорода 
эса маҳаллий зодагонлар ва руҳонийлар вакиллари бошқарувни ўз қўлларига 
олган эдилар. Улар маҳаллий амирлар ва садрлар ҳисобланган.
Маҳмуд Ялавоч давридаѐқ (1227-1239 йй.) кўпчилик аслзода зодагонлар, 
савдогарлар ва қисман уламолар ҳам ўз жонлари ҳамда қолган мол-
мулкларини сақлаб қолиш мақсадида муғуллар хизматига ўта бошлаган 
эдилар. Улусда ўзларини таянч ва қўллаб-қувватловчи кучлари бўлишини 
хоҳлаган муғул ҳукмдорлари ҳам бу тоифадаги кишиларга раҳнамолик қилар 
эдилар.
Чиғатой улусида вилоят ҳукмдорлари 
хон
, олий ҳукмдорлар эса 
қоон 
ѐки
 
хоқон 
деб юритилган бўлиб, улар даврида ўлпону солиқлар миқдори оша 
бориб, янги солиқлар ҳам жорий этила бошланади. Мисол учун, манбаларга 
кўра, бу даврда янги ер солиғи- 
калон 
жорий этилиб, бу солиқ ҳосилнинг 
ундан бир қисми миқдорида олинган. Муғулларнинг 1235 йилги 
қурултойидан сўнг эса ҳар бир бош чорва молидан олинадиган солиқ 
қопчур
жорий этилади. Унга кўра, ҳар 100 чорвадан биттаси солиққа тўланган. 
Шунингдек ―Ясоқлар‖га кўра, давлат хазинаси учун 
шулен
ѐки
 шулси 
солиғи 

---

215 
жорий этилган. Бу солиқ чорвадорлардан ҳар сурувдан бир қўй ва қимиз учун 
ҳар минг бош отдан битта бия ундирилган.
Бу даврда ҳунармандларнинг ҳам аҳволи яхши эмас эди. Улар маҳаллий 
хонларнинг мулки сифатида қулларча ишлатилиши билан бирга, солиққа ҳам 
тортилган эдилар. Ҳунармандлардан ва савдогарлардан олинадиган солиқ 
тарғу 
ѐки 
тамға 
деб аталган. Бу солиқ ишлаб чиқарилган ҳамда сотилган 
маҳсулотнинг ўттиздан бир улуши ҳажмида бўлган. Чиғатой улуси даврида ер 
эгалиги муносабатлари ҳам ўзгариб, янги инъом этилган ерлар 
суюрғол 
номини олган эди. Суюрғол ҳажми жиҳатдан (унинг таркибида жуда катта ер 
майдонлари ва сув ҳавзалари, дашт-яйловлар ҳам кирган) иқътадан фарқ 
қилган. Бу даврдаги давлат, мулк (хусусий ерлар), вақф(диний идоралар 
ихтиѐридаги ерлар) ерларда кўп ҳолларда ижарага чоракор деҳқонлар меҳнат 
қилишган. Бундай ижарадор ўртаҳол деҳқонлар 
мўзарийлар 
деб аталган.
Буюк Ҳоқон Ўгэдэй (1229-1241 йй.) давридаѐқ муғуллар ўзларининг 
хизматида бўлган айрим зодагонларга,катта ер эгалари ва савдогарларга